I. Στον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους περιλαμβάνονται ειδικές διατάξεις που αφορούν την προστασία των αγιορειτικών ιερών μονών και γενικά της πολιτιστικής κληρονομιάς του Αγίου Όρους (π.χ. άρθρα 110 και 171 του Καταστατικού και άρθρο 42 του νομοθετικού διατάγματος της 10/16 Σεπτεμβρίου 1926). Επιπλέον, εξαιτίας της χρηματοδότησης σημαντικών αναστηλωτικών έργων από ευρωπαϊκά ταμεία, ορίστηκε η απόφαση ίδρυσης του «Κέντρου Διαφυλάξεως Αγιορειτικής Κληρονομιάς (ΚΕΔΑΚ)» (νόμος αριθμ. 1198/1981).
Το «Κέντρο Διαφυλάξεως Αγιορειτικής Κληρονομιάς» αποτελεί ένα νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Υπάγεται στο Υπουργείο Μακεδονίας - Θράκης και έχει αναλάβει καθήκοντα σχετικά με την οριστική σύνταξη του προγράμματος εργασιών για τη διατήρηση, υποστήριξη και αποκατάσταση των μνημείων της αθωνικής γης, την εκτέλεσή τους εντός των καθορισμένων προθεσμιών, τη βοήθεια και την υποστήριξη της δραστηριότητας της Ιεράς Κοινότητας και των αγιορειτικών μονών, με σκοπό τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του Άθω (άρθρο 9 παρ. 1 του νόμου αριθμ. 1198/1981).
Στην ηγεσία του Κέντρου βρίσκεται ενδεκαμελές Διοικητικό Συμβούλιο. Πρόεδρός του είναι ο γενικός γραμματέας του Υπουργείου Μακεδονίας - Θράκης, αντιπρόεδρος ο διοικητής του Αγίου Όρους και μέλη δύο αγιορείτες μοναχοί, προτεινόμενοι από την Ιερά Κοινότητα, δύο καθηγητές του Πολυτεχνείου, ένας καθηγητής της Θεολογικής Σχολής, ένας καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο πρόεδρος του Τμήματος Κεντρικής Μακεδονίας του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος και οι επιθεωρητές της 9ης και 10ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου μαζί με τους αναπληρωτές τους ορίζονται με τριετή θητεία μετά από απόφαση του Υπουργείου Μακεδονίας - Θράκης (άρθρο 9 παρ. 2-3 του νόμου αριθμ. 1198/1981).
Για την εκτέλεση των καθηκόντων του Διοικητικού Συμβουλίου παρέχεται βοήθεια από τριμελή Εκτελεστική Επιτροπή, η οποία αποτελείται από τον πρόεδρο, τον αντιπρόεδρο και τον επιθεωρητή της 10ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (ο οποίος προέρχεται από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου), καθώς και από τους νόμιμους αναπληρωτές τους (άρθρο 9 § 5 του νόμου αριθμ. 1198/1981).
Επιπλέον, σύμφωνα με τις διατάξεις του ίδιου νόμου (άρθρο 10 του νόμου αριθμ. 1198/1981) έχουν εκδοθεί προεδρικά διατάγματα που ρυθμίζουν τη λειτουργία του Κέντρου Διαφυλάξεως Αγιορειτικής Κληρονομιάς (Προεδρικό Διάταγμα αριθμ. 1231/1981), όπως και την οργάνωση και εκτέλεση των αναστηλωτικών έργων που εκτελούνται εντός της αθωνικής επικράτειας (Προεδρικό Διάταγμα αριθμ. 264/1999).
II.
Εν συνεχεία, καθορίστηκε ρητά πως οι διατάξεις για την προστασία των αρχαιοτήτων και γενικά της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν επηρεάζουν τις ήδη ισχύουσες ειδικές διατάξεις σχετικά με το Άγιον Όρος και, ειδικότερα, τις διατάξεις του Καταστατικού (άρθρα 90,105,110,157,171 του Καταστατικού), οι οποίες ρυθμίζουν τη διαδικασία προστασίας των αρχαίων μνημείων του Αγίου Όρους (άρθρο 73 παρ. 2 του νόμου αριθμ. 3028/2002). Το Καταστατικό του Άθω, χάρη στον ειδικό τρόπο έγκρισής του, ο οποίος αναφέρεται και στο Σύνταγμα (άρθρο 105 παρ. 3), αποτελεί νομοθετική πράξη ανώτερης νομικής ισχύος σε σύγκριση με τη γενική νομοθεσία που αφορά την αρχαιολογία και την εκτέλεση δημοσίων έργων.
Η ισχύς του ειδικού προνομιακού καθεστώτος επεκτείνεται, φυσικά, και στα μετόχια των μονών εκτός της χερσονήσου του Αγίου Όρους (άρθρο 106 του Καταστατικού). Συνεπώς, όλη η περιουσία των μοναστηριών του Άθω, και ειδικότερα όσων έχουν αρχαιολογική αξία, βρίσκονται πρωταρχικά υπό την αιγίδα της αγιορειτικής αυτοδιοίκησης και δεν υπόκεινται σε καμία κρατική υπηρεσία, ανεξάρτητα από το εάν βρίσκονται εντός ή εκτός της χερσονήσου.
