Οι Καρυές αποτελούν την έδρα του Πρώτου και, συνεπώς, την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους. Είναι τοποθετημένες στο κέντρο της αθωνικής χερσονήσου.
Στη μακραίωνη πορεία της αθωνικής πολιτείας, η ιδιότητα του Πρώτου συνοδευόταν από ιδιαίτερα και απαιτητικά καθήκοντα. Αυτός εκπροσωπούσε το Άγιον Όρος ενώπιον όλων των αρχών, του Αυτοκράτορα, του Πατριάρχη, των Δικαστών και του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης. Σήμερα εξακολουθεί να προΐσταται των συνελεύσεων και του συμβουλίου των ηγουμένων, είναι υπεύθυνος για τη συντήρηση και επιβίωση των μοναστηριών, για τη διανομή των διαφόρων εσόδων, καθώς και για την εφαρμογή της δικαιοσύνης. Μεταξύ άλλων, έχει τη δυνατότητα να διορίζει ο ίδιος τον ηγούμενο στις μονές που αδυνατούν να εκλέξουν το κατάλληλο άτομο. Ο Πρώτος επικυρώνει την εκλογή όλων των ηγουμένων, με εξαίρεση αυτόν της Μονής Μεγίστης Λαύρας. Έχει, ακόμη, την ευθύνη για την ηθική ακεραιότητα των μοναχών του Άθω. Τέλος, είναι υπεύθυνος για την παραχώρηση άδειας προκειμένου ένας ηγούμενος να βγει από την επικράτεια του Αγίου Όρους.
Οι εκπρόσωποι των δεκαεννέα εκ των είκοσι μονών ζουν στις Καρυές, στα μοναστηριακά κτίσματα που ονομάζονται κονάκια.
Ο ναός του Πρωτάτου είναι η κεντρική εκκλησία των Καρυών, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Οι τοιχογραφίες του ναού αποτελούν έργο του Μανουήλ Πανσέληνου, του κύριου εκπροσώπου της μακεδονικής σχολής της αγιογραφίας.
Στις Καρυές είναι, επίσης, τοποθετημένη η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Άξιον Εστί. Η εικόνα πήρε το όνομά της από τη φανέρωση του Αρχαγγέλου Γαβριήλ, ο οποίος έψαλε για πρώτη φορά τον συγκεκριμένο ύμνο μπροστά Της.
Δίπλα στον ναό του Πρωτάτου υπάρχει ένας πύργος, η Αθωνιάδα Ακαδημία, η διοίκηση του Αγίου Όρους και οι διάφορες αρχές και υπηρεσίες του τόπου. Εκεί στεγάζονται η αστυνομία, το ιατρείο, το ταχυδρομείο, το αρτοποιείο, πλήθος καταστημάτων με εκκλησιαστικά είδη, καθώς και ορισμένα μοναστικά κελλιά.
Στις αρχές του δεκάτου αιώνα υπήρχε ήδη στην περιοχή οικισμός με το όνομα "Μέση". Η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ήταν αρχικά αρκετά μικρή, ενώ γύρω στο 960 κατεδαφίστηκε και στη θέση της χτίστηκε ένας νέος ευρύχωρος καθεδρικός ναός. Οι τοιχογραφίες του, που ολοκληρώθηκαν γύρω στο 1300, θεωρούνται παραδοσιακά έργα του θρυλικού αγιογράφου Μανουήλ Πανσέληνου.
Στον πύργο φυλάσσεται αρχείο με πλήθος εγγράφων, μεταξύ των οποίων τα Τυπικά του 972 και του 1045, επικυρωμένα με τις υπογραφές των αυτοκρατόρων Ιωάννη Τσιμισκή και Κωνσταντίνου του Μονομάχου αντίστοιχα.
Από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα, ο πύργος αποτελούσε την κατοικία του Τούρκου Αγά. Την ίδια περίοδο, χρησιμοποιήθηκε επίσης ως φυλακή για λαϊκούς και μοναχούς.
Ο τόπος ήταν γνωστός από αρχαιοτάτων χρόνων, ως κάποιου είδους οικισμός κοντά στη διώρυγα του Ξέρξη. Αυτό επιβεβαιώνεται από τη σφραγίδα του αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ' του Σοφού, όπου η περιοχή χαρακτηρίζεται ως «Παλαιά». Η νεότερη ονομασία της ως «Μέση» προέκυψε από τη θέση της στο κέντρο της χερσονήσου. Η Μονή Κουτλουμουσίου και η Σκήτη του Αγίου Ανδρέα απέχουν μόλις 5 λεπτά από τις Καρυές.
Η σύσταση της πρωτεύουσας των Καρυών
Πενήντα περίπου μοναχοί αποτελούν τους μόνιμους κατοίκους των Καρυών του Αγίου Όρους. Το Άγιον Όρος συγκροτεί τη μικρότερη πληθυσμιακά πολιτεία. Χαρακτηρίζεται από διεθνώς αναγνωρισμένη αυτονομία, ενώ διαθέτει τον δικό του καταστατικό χάρτη.
Στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου, σε πλαγιές καλυμμένες με πλούσια δάση οξιάς και καστανιάς, με θέα το Βόρειο Αιγαίο, υπάρχει ένα μικρό πολεοδομικό συγκρότημα αποτελούμενο από τα κτήρια διοίκησης του Άθω, τα επονομαζόμενα "κονάκια", τα οποία αποτελούν τα γραφεία εκπροσώπησης των δεκαεννέα αγιορείτικων μονών (η Μονή Κουτλουμουσίου δεν διαθέτει κονάκι λόγω της πολύ κοντινής απόστασης από τις Καρυές).
Το διοικητικό σώμα, με τους εκπροσώπους των είκοσι μονών, θυμίζει το κοινοβούλιο με τους εκπροσώπους των κυβερνώντων κομμάτων και ονομάζεται Ιερά Κοινότητα. Στις Καρυές υπάρχει επίσης μεγάλος αριθμός καταστημάτων, τα οποία μοναχοί και λαϊκοί νοικιάζουν από τις μονές ή την Ιερά Κοινότητα, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως επιχειρήσεις.
Στο κέντρο των Καρυών βρίσκονται όλα τα διοικητικά όργανα του Άθω, η Ιερά Κοινότητα και η Ιερά Επιστασία, η "βουλή" και η "κυβέρνηση" του Αγίου Όρους, οι οποίες αποφασίζουν για όλα τα σημαντικά ζητήματα της αθωνικής πολιτείας. Ακριβώς απέναντι από το κτήριο της Ιεράς Κοινότητας είναι τοποθετημένη η περίφημη εκκλησία του Πρωτάτου με τις τοιχογραφίες του Πανσέληνου. Εκεί φυλάσσεται και η εφέστια εικόνα της Παναγίας Άξιον Εστί, ενώ λίγο πιο πέρα βρίσκεται η έδρα του εκπροσώπου των ελληνικών αρχών, του Διοικητή, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την τήρηση της δημόσιας τάξης, την ασφάλεια και τη συμφωνία με όλους τους κρατικούς νόμους εντός των ορίων της αθωνικής επικράτειας.
Η ζωή στις Καρυές
Η καθημερινή ζωή στην πόλη αρχίζει με το πρώτο φως της μέρας και τελειώνει με τη δύση του ηλίου, όταν, σύμφωνα με τους κανόνες της αγιορείτικης κοινότητας, κάθε δραστηριότητα σταματά και οι μοναχοί αποσύρονται στα κελλιά τους, προκειμένου να προσευχηθούν και να ξεκουραστούν από τα διακονήματα και τις διάφορες εργασίες. Όταν ο ήλιος κρύβεται πίσω από τον Άθω και έως ότου να βυθιστεί στα νερά του Αιγαίου, οι Καρυές έχουν αδειάσει. Κανείς από τους μοναχούς ή τους λαϊκούς που προσλαμβάνονται για τεχνικές εργασίες δεν επιτρέπεται να κυκλοφορεί στην πλατεία και τους δρόμους της πόλης.
Η νέα μέρα ξεκινάει από νωρίς το πρωί. Οι μοναχοί καταφθάνουν με φορτηγά και αυτοκίνητα από όλη τη χερσόνησο διασχίζοντας δύσβατες δασικές εκτάσεις, συνοδευόμενοι από σύννεφα σκόνης, προκειμένου να κάνουν τα απαραίτητα ψώνια και τις δουλειές του μοναστηριού τους. Ταξί για τις μετακινήσεις εντός του Άθω, λεωφορεία με δέκα ή δώδεκα θέσεις, με οδηγούς μοναχούς ή και λαϊκούς, μεταφέρουν τους προσκυνητές με προορισμό το λιμάνι της Δάφνης. Συχνά πλήθος οχημάτων μένει σταματημένο στο πάρκινγκ, περιμένοντας να παραλάβει τρόφιμα και φάρμακα για τα πιο απομακρυσμένα μοναστήρια, τις σκήτες, καθώς και τους ερημίτες μοναχούς.
Οι προσκυνητές στις Καρυές
Περισσότεροι από διακόσιες χιλιάδες άνθρωποι περνούν ετησίως από αυτό το μικρό κέντρο διέλευσης, για μεγάλο ή μικρό χρονικό διάστημα, προκειμένου να περιηγηθούν στον Άθω και να προσκυνήσουν τις μονές του. Πρόκειται για απλούς πιστούς, ορθόδοξους χριστιανούς, καθώς και για σπουδαίες προσωπικότητες που αναζητούν την ευλογία της αγίας αυτής γης.
Βασιλιάδες, πρίγκιπες και πατριάρχες έχουν βρεθεί στην αγιορείτικη κοινότητα περισσότερες από μία φορές. Ηγέτες μεγάλων χωρών και προσωπικότητες παγκοσμίου φήμης έχουν περπατήσει στην πλατεία των Καρυών, έχουν προσκυνήσει την εικόνα της Παναγίας Άξιον Εστί και έχουν απολαύσει το παραδοσιακό κέρασμα με τσίπουρο και λουκούμι στην αίθουσα υποδοχής της Ιεράς Κοινότητας. Ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος, ο Κόλιν Πάουελ, ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο Ζακ Ντελόρ, ο τότε πρίγκιπας Κάρολος της Αγγλίας (νυν βασιλιάς), απόγονοι της δυναστείας των Ρομανώφ, ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, οι έλληνες Πρόεδροι της Δημοκρατίας και οι πρωθυπουργοί της χώρας έχουν επισκεφθεί πολλές φορές τον Άθω.
Η αυξημένη επισκεψιμότητα της χερσονήσου έχει φυσικά ευνοήσει την ανάπτυξη της αγοράς στην καθημερινή ζωή, με τους ίδιους κανόνες εργασίας όπως και στον έξω κόσμο, παρά το γεγονός ότι η αγιορείτικη κοινωνία χαρακτηρίζεται συχνά ως ένας κόσμος "αγγέλων".
Δεν υπάρχουν πινακίδες ή ονόματα οδών στις Καρυές, πέρα από την οδό «Αγίου Πνεύματος», η οποία αποτελεί τον εμπορικό δρόμο της περιοχής. Εκτείνεται σε μήκος περίπου εκατό μέτρων και οδηγεί στην πλατεία του Πρωτάτου. Πάνω σε αυτή την οδό υπάρχουν περισσότερα από είκοσι καταστήματα με ό,τι μπορεί κανείς να φανταστεί, ενδύματα, κομποσχοίνια, εικόνες, σουβενίρ και πολλά άλλα προϊόντα. Τα έσοδα των καταστημάτων είναι μεγάλα, αν και, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ντόπιων μοναχών, η δουλειά μειώθηκε αισθητά κατά το διάστημα της οικονομικής κρίσης.
Εκτός από γρήγορα σνακ, τυρόπιτες και κρουασάν, ο ιδιοκτήτης του καφέ στην πλατεία του Πρωτάτου προσφέρει επίσης φρέσκο καφέ, τον παραδοσιακό ελληνικό του Αγίου Όρους. Ακόμη έχει υπό την εποπτεία του και συντηρεί δύο ταξί, με την άδεια της Ιεράς Κοινότητας.
Σε μικρή απόσταση, ένας συγχωριανός του νοικιάζει το εστιατόριο που αποτελεί ιδιοκτησία της Μονής Ζωγράφου. Εργάζεται εκεί τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια. Στον τελευταίο όροφο στεγάζεται ένας ξενώνας τεσσάρων δωματίων. Ο ιδιοκτήτης εργάζεται μέχρι τις οκτώ το βράδυ που σταματά κάθε κίνηση στις Καρυές. Εκεί μαγειρεύεται, μεταξύ άλλων, κρέας, το οποίο προσφέρεται μόνο στους λαϊκούς, εκτός από την περίοδο της Σαρακοστής.
Λαμβάνοντας υπόψιν τον μεγάλο αριθμό ανθρώπων που ζουν στις Καρυές, δεν θα μπορούσε να μην παρέχεται ιατρική, φαρμακευτική και τραπεζική υποστήριξη. Ο φαρμακοποιός των Καρυών υποστηρίζει πως στο Άγιον Όρος υπάρχει πλήθος προσκυνητών οι οποίοι χρησιμοποιούν ευρέως φάρμακα για τις ασθένειες που συνδέονται με την εξάρτηση από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ. Οι εξαρτημένοι άνθρωποι έρχονται συχνά στο Άγιον Όρος με την ελπίδα να λάβουν βοήθεια και ευλογία από τους μοναχούς προκειμένου να ξεπεράσουν την εξάρτηση και την αδυναμία τους.
Οκτώ γιατροί προσφέρουν υπηρεσίες στο Κέντρο Υγείας των Καρυών. Οι μοναχοί διάγουν γενικά έναν υγιή βίο, πράγμα που τους προφυλάσσει από πλήθος ασθενιών. Οι παθήσεις που αντιμετωπίζουν είναι συνήθως η αρθρίτιδα και οι πόνοι στη μέση, οι οποίοι προκαλούνται από τη σωματική κόπωση. Δεδομένης της υπακοής που τηρείται στις μονές, καθώς και των αναγκών που προκύπτουν στην κοινότητα, η ζωή στο μοναστήρι αποδεικνύεται συχνά αρκετά δύσκολη. Οι κιρσοί λόγω της ορθοστασίας στις αγρυπνίες είναι επίσης μια συνηθισμένη πάθηση.
Μία πολυκλινική, ένα φαρμακείο, ένα αστυνομικό τμήμα και ένας τραπεζικός φορέας είναι απαραίτητοι παράγοντες για την ορθή λειτουργία οποιασδήποτε πόλης. Όσον αφορά την αγιορείτικη τράπεζα, αυτή δεν εκδίδει δάνεια, αλλά καταβάλλει συντάξεις σε μοναχούς και λαϊκούς, οι οποίοι, για διάφορους λόγους, πέρασαν μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής τους στα μοναστήρια του Άθω. Η λειτουργία μιας τράπεζας στην αγιορείτικη κοινότητα δεν αποτελεί σύγχρονη πρωτοβουλία. Τέτοια ιδρύματα υπήρχαν στο Άγιον Όρος και κατά τους προηγούμενους αιώνες.
Οι Καρυές σήμερα
"Τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, η αθωνική πρωτεύουσα έσφυζε από ζωή και η αγορά της γνώριζε μεγάλη ακμή. Αναπόφευκτη συνέπεια αυτού ήταν η εισροή λαϊκών εμπόρων, αγοραστών και επισκεπτών, των οποίων η θορυβώδης παρουσία στα πανδοχεία και τα αποστακτήρια των Καρυών προκαλούσε μεγάλη ανησυχία στο Φανάρι." Τέτοιες αναφορές συναντάμε συχνά σε παλιές ταξιδιωτικές σημειώσεις που αφορούν τις Καρυές του 19ου αιώνα.
Σήμερα, δεδομένων των επιπτώσεων της παγκοσμιοποίησης και του ιλιγγιώδους ρυθμού της τεχνολογικής ανάπτυξης, η ανάγκη διατήρησης του ησυχαστικού χαρακτήρα της ζωής στο Άγιον Όρος γίνεται όλο και πιο επιτακτική.
Η πλατεία του Πρωτάτου αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αντιπροσωπευτικούς τόπος, όπου συγκλίνουν οι πνευματικές και οι καθημερινές ανάγκες του αγιορείτικου πληθυσμού, ενώ ταυτόχρονα είναι το μέρος που εκτείθεται περισσότερο στις προκλήσεις του εξωτερικού κόσμου.
