Στο Άγιον Όρος ο χρόνος, οι ώρες και οι μέρες, υπολογίζονται διαφορετικά από ό,τι στον υπόλοιπο κόσμο.
Όσον αφορά το ημερολόγιο, οι αγιορείτες πατέρες ακολουθούν το παλαιό και όχι το νέο, επιδιώκοντας να διατηρήσουν τη συνοχή της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης. Συνεχίζουν με τον τρόπο αυτό να συνδέονται με το ιστορικό παρελθόν της ορθοδοξίας.
Αντίστοιχα, δεν μετρούν την ώρα με τον συνηθισμένο τρόπο. Διάγοντας έναν φιλήσυχο βίο, όντας εναρμονισμένοι με τη φύση και αφοσιωμένοι στην προσευχή, ρυθμίζουν τη μέρα τους σύμφωνα με τη βυζαντινή ώρα.
Τι είναι η βυζαντινή ώρα;
Οι άνθρωποι του Βυζαντίου δεν υπολόγιζαν τον χρόνο όπως εμείς. Σε αντίθεση με το δικό μας σταθερά δομημένο χρονικό συνεχές, η ώρα μεταβαλλόταν ανάλογα με τις αλλαγές της φυσικής πραγματικότητας. Οι βυζαντινοί συνδέονταν, έτσι, τόσο με τη φύση, τις κινήσεις του ήλιου και τις διακυμάνσεις του φωτός όσο και με τη λατρευτική ζωή της εκκλησίας, η οποία ήταν στενά συνυφασμένη με τη μέτρηση και την οριοθέτηση του χρόνου.
Συγκεκριμένα, η μέρα στο Βυζάντιο δεν ξεκινούσε το πρωί αλλά το βράδυ με τον εσπερινό.
Πώς υπολογίζεται η βυζαντινή ώρα;
Σύμφωνα με τη βυζαντινή μέτρηση του χρόνου, η μέρα ξεκινάει με τη δύση του ήλιου. Τη στιγμή που ο ήλιος βασιλεύει, η αγιορείτικη κοινότητα υπολογίζει πως από τα μεσάνυχτα μπαίνει στην “πρώτη ώρα”. Αυτό, δηλαδή, που εμείς υπολογίζουμε ως 00:00 και αποτελεί την αρχή του 24ώρου, έρχεται για το Άγιον Όρος με τη δύση του ήλιου και διαρκεί εξίσου ένα εικοσιτετράωρο.
Ωστόσο, σε αντίθεση με τον υπόλοιπο κόσμο, που αλλάζει την ώρα ελάχιστες φορές μέσα στο έτος, το βυζαντινό σύστημα που ακολουθείται στον Άθω, επιβάλλει τη διαρκή μεταβολή. Καθώς η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο και τον εαυτό της, οι εποχές εναλλάσσονται και η μέρα με τη νύχτα διαδέχονται η μία την άλλη περιοδικά. Όταν η πρώτη μεγαλώνει, η αρχή του 24ώρου καθυστερεί περισσότερο, ενώ όταν μεγαλώνει η δεύτερη το νέο 24ωρο ξεκινάει νωρίτερα.
Έτσι, τα μεσάνυχτα έρχονται σε διαφορετική στιγμή τον χειμώνα και σε διαφορετική στιγμή το καλοκαίρι. Η αλλαγή της ώρας εξαρτάται από την αλλαγή της θέσης του ήλιου. Για αυτό και στον Άθω χρησιμοποιούνται συχνά ηλιακά ρολόγια.
Τι διαφορά έχει η ώρα του Αγίου Όρους από τη δική μας;
Κατά τους θερινούς μήνες, η βυζαντινή ώρα έχει περίπου 3-4 ώρες απόκλιση από τη δική μας, ενώ τον χειμώνα η διαφορά μπορεί να φτάσει έως και τις 7 ώρες.
Για παράδειγμα, όταν τον Ιούνιο νυχτώνει και το ρολόι δείχνει για εμάς 21:00, για τους αγιορείτες μοναχούς είναι ακριβώς μεσάνυχτα.
Οι περισσότερες μονές ακολουθούν πιστά το βυζαντινό αυτό σύστημα, εκτός από τη μονή Ιβήρων (η οποία ξεκινάει το 24ωρο με την ανατολή του ήλιου).
Τι σημασία έχει ο χρόνος για τους αγιορείτες μοναχούς;
Το σύστημα που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση του χρόνου επηρεάζει όλες τις πτυχές του αγιορείτικου βίου. Ορίζει την ώρα της κωδωνοκρουσίας, της τέλεσης της Θείας Λειτουργίας, των επιμέρους ακολουθιών, του εσπερινού, του κοινού γεύματος κ.λπ.
Οι μοναχοί αλληλεπιδρούν με τον χρόνο, χωρίς να ζουν απλώς μέσα σε αυτόν και να τον καταναλώνουν. Αντιθέτως, συμπνέουν μαζί του, στέκονται ενεργά εντός του, δεν τον αφήνουν να περνάει αλλά τον καθιστούν μέρος της ασκητικής τους ζωής. Ο χρόνος αποτελεί, υπό μία έννοια, κομμάτι της έμπρακτης θεολογίας που πραγματώνεται στον Άθω.
Ο επισκέπτης του Αγίου Όρους αντιλαμβάνεται γρήγορα πως το ρολόι του δεν συμβαδίζει με εκείνο της εκάστοτε μονής. Ωστόσο, η ασυμφωνία αυτή δεν στέκεται εμπόδιο στην εμπειρία του. Πολύ περισσότερο, αποτελεί μια πρόσκληση στην αγιορείτικη πραγματικότητα, σε έναν τόπο όπου η κάθε στιγμή γίνεται προσευχή, υιοθετώντας έναν διαφορετικό ρυθμό και αγνοώντας τη φθορά του κοσμικού βίου.
Η χρήση της βυζαντινής ώρας δεν είναι αναχρονισμός. Αποτελεί έναν ακόμη τρόπο σύνδεσης της αγιορείτικης πολιτείας με την παράδοση του Βυζαντίου, αλλά και του ορθόδοξου χριστιανισμού εν γένει.
Η μεταβολή της ώρας προσλαμβάνεται στο Άγιον Όρος ως φυσικό γεγονός, με προσευχητικές και θεολογικές διαστάσεις.
