Ο Τζώρτζης ή Ζώρζης ήταν Κρητικός αγιογράφος του 16ου αιώνα. Αν και δεν γνωρίζουμε πολλά για τη ζωή του, η καταγωγή του καταδεικνύει τις παραδοσιακές βυζαντινές αλλά και βενετσιάνικες επιρροές που δέχτηκε. Υπήρξε μαθητής του Θεοφάνη του Κρητικού, ο οποίος του δίδαξε την τέχνη της αγιογραφίας και τον διαμόρφωσε καλλιτεχνικά. Στον Τζώρτζη αποδίδεται πλήθος έργων της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ωστόσο, γνωρίζουμε την παρουσία και τη δράση του μόνο μέσα από γραπτές πηγές και ιστορικά τεκμήρια, καθώς τα έργα του ήταν ανυπόγραφα.
Ο Τζώτζης αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της πρώιμης μεταβυζαντινής ζωγραφικής. Το παλαιότερο γνωστό έργο του είναι η τοιχογραφία της Ιεράς Μονής Διονυσίου στο Άγιον Όρος. Σύμφωνα με χειρόγραφο που χρονολογείται από το 1634 (αρ. 64), ο «Τζώρτζης ο Κρητικός» ήταν ο αγιογράφος της μονής. Το Καθολικό και ένα μέρος της Τράπεζας ζωγραφίστηκαν το 1547 και όπως μαθαίνουμε από αντίστοιχη επιγραφή, «η ζωγραφική αυτή έγινε από έναν θαυμάσιο δάσκαλο, τον κ. Γεώργιο από την Κρήτη».
Στον Τζώρτζη αποδίδονται επίσης τοιχογραφίες στα Μετέωρα, οι οποίες χρονολογούνται από το 1560.
Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της πρώιμης μεταβυζαντινής ζωγραφικής, ισότιμος, όπως πολλοί υποστηρίζουν, με τον Θεοφάνη τον Έλληνα. Τα έργα του ανήκουν υφολογικά στη λεγόμενη «κρητική σχολή» της αγιογραφίας. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της τεχνικής του είναι η επιλογή σκούρων και έντονων χρωμάτων στην αναπαράσταση των βυζαντινών μορφών των τοιχογραφιών. Οι τελευταίες χαρακτηρίζονται από αυστηρότητα και πλαστικότητα, έτσι ώστε να μοιάζουν τρισδιάστατες και ζωντανές.
Η κρητική σχολή και η επιρροή της
Η κρητική σχολή δεν διατηρεί απλώς τη βυζαντινή εικαστική παράδοση, αλλά πολύ περισσότερο αποτελεί ένα τεχνοτροπικό άλμα. Τα έργα που παράγονται είναι ταυτόχρονα παραδοσιακά και πρωτοποριακά. Οι ιστορικοί αποκαλούν την τάση αυτή «κρητική», κυρίως εξαιτίας της υπεροχής των κρητικών καλλιτεχνών.
Αυτό που προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη είναι η δημιουργική επιβίωση της τεχνοτροπίας, η οποία αναπτύχθηκε παρά το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής. Ο ελληνικός πληθυσμός βρισκόταν υπό τον οθωμανικό ζυγό και, συνεπώς, δραστηριοποιούνταν κάτω από τον έλεγχο των μουσουλμάνων κατακτητών.
Πράγματι η εικονογραφία είναι «μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης στην οποία μπορούμε να στραφούμε ανά πάσα στιγμή .... είναι μια ρυθμική δύναμη, που μένει ανεπηρέαστη από τον χρόνο».
Μετά το 1453 ο ελλαδικός χώρος μοιράζεται ανάμεσα στους τούρκους κατακτητές (ηπειρωτική Ελλάδα) και στους βενετούς (νησιά). Από τότε και στο εξής, η Ορθοδοξία είναι ο παράγοντας που διακρίνει τους νικητές από τους ηττημένους. Ως εκ τούτου, ο ρόλος της Εκκλησίας είναι ιδιαίτερα σημαντικός για τον υπόδουλο ελληνικό πληθυσμό.
Η αντικατάσταση της ιδέας της εθνικής ταυτότητας από τη θρησκεία αποτελεί την αιτία που η εικονογραφία εκείνης της εποχής μετατράπηκε από θρησκευτική τέχνη σε εθνική εικαστική γλώσσα..jpg)
Οι τοιχογραφίες της Ιεράς Μονής Διονυσίου
Η Ιερά Μονή Διονυσίου είναι τοποθετημένη στη νοτιοδυτική πλευρά της χερσονήσου. Ιδρύθηκε κατά το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα από τον Άγιο Διονύσιο και αποτελείται από δεκατέσσερα παρεκκλήσια. Το Καθολικό της μονής, αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, χτίστηκε λίγο πριν από τα μέσα του 16ου αιώνα. Η μονή βίωσε περιόδους μεγάλης ακμής, ενώ η πολιτιστική της κληρονομιά διατηρήθηκε σε άψογη κατάσταση, καθώς δεν υπέστη ποτέ πυρκαγιές ή άλλες καταστροφές.
Ο τοιχογραφικός διάκοσμος
Οι τοιχογραφίες της μονής βασίζονται στην Αποκάλυψη του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (πιθανόν φιλοτεχνημένες κατά το 1560-1564). Οι αναπαραστάσεις της Αποκάλυψης τοποθετούνταν συνήθως στον δυτικό τοίχο του ναού, απέναντι από την Αγία Τράπεζα. Ο πιστός τις συναντούσε κατά την έξοδό του, ως υπενθύμιση της Κρίσεως. Ωστόσο, στην Ιερά Μονή Διονυσίου η εικονογράφηση έγινε στον εξωτερικό τοίχο της Τράπεζας.
Πρόκειται για τη μοναδική εκτενή απεικόνιση όλων των γεγονότων της Αποκάλυψης.
Οι 20 εικονογραφημένες σκηνές αναπαριστούν τα αντίστοιχα κεφάλαια, όπως ακριβώς περιγράφονται από τον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο.
Η εικονογράφηση της Τράπεζας
Παρακάτω θα βρείτε σύντομη περιγραφή των επιμέρους σκηνών του τελευταίου βιβλίου της Καινής Διαθήκης.
Ορισμένες από τις σκηνές που αναπαριστώνται στις τοιχογραφίες είναι οι εξής:
- Η φανέρωση του Ιησού Χριστού στον απόστολο Ιωάννη. Ο Κύριος εμφανίζεται στον ευαγγελιστή Ιωάννη και του αποκαλύπτει την αλήθεια για τις τελευταίες ημέρες πριν από το τέλος της ανθρωπότητας. Ο Χριστός απεικονίζεται όρθιος πάνω σε νεφέλη, ενδεδυμένος με χρυσό ιμάτιο, έχοντας υψωμένο το δεξί του χέρι και κρατώντας επτά αστέρια, σύμβολα των επισκόπων των επτά εκκλησιών. Ο Χριστός περιβάλλεται από επτά αναμμένες λυχνίες, οι οποίες συμβολίζουν τις επτά εκκλησίες της Μικράς Ασίας. Λίγο χαμηλότερα βρίσκεται ο Ιωάννης.
- Ο Θεός ένθρονος, η δοξολογία, το επτασφράγιστο βιβλίο και το αρνίο της Σιών. Στη σκηνή αυτή βλέπουμε την αρχή της Αποκάλυψης, το σπάσιμο της πρώτης σφραγίδας του βιβλίου της Κρίσεως.
Ο ένθρονος Θεός μεταφέρεται από τις τάξεις των αγγέλων. Οι τέσσερις Ευαγγελιστές απεικονίζονται παραδοσιακά με τις αντίστοιχες μορφές τους, τον άγγελο, τον λέοντα, τον μόσχο και τον αετό. Ψηλότερα υπάρχουν επτά δάδες που αντιπροσωπεύουν το Άγιο Πνεύμα. Ο αμνός ως σύμβολο του προσώπου του Ιησού Χριστού έχει τη δύναμη να ανοίξει το βιβλίο της Κρίσεως, όπου είναι καταγεγραμμένα όλα τα περασμένα, τα παρόντα και τα μέλλοντα. Το αρνίο έχει επτά κέρατα και επτά μάτια, σύμφωνα με τον αριθμό των προφητών της Παλαιάς Διαθήκης. Όταν το αρνίο ανοίγει τις επτά σφραγίδες, ακούγονται οι φωνές των τεσσάρων ευαγγελιστών: «Ελάτε και δείτε». - Οι τέσσερις καβαλάρηδες της Αποκάλυψης. Κάθε καβαλάρης κάθεται σε ένα άλογο διαφορετικού χρώματος. Οι καβαλάρηδες είναι βιβλικοί χαρακτήρες που συνδέονται με μια σειρά τραγικών γεγονότων, τα οποία λαμβάνουν χώρα πριν από τη Δευτέρα Παρουσία και τη στιγμή της Κρίσεως. Η περιγραφή τους είναι στο έκτο κεφάλαιο της Αποκάλυψης. Ο πρώτος καβαλάρης, τοποθετημένος σε λευκό άλογο, ταυτίζεται με την Πανούκλα. Πίσω του είναι ο Πόλεμος. Είναι έφιππος σε κόκκινο άλογο και κρατάει στα χέρια του μια ρομφαία. Ακολουθεί η Πείνα πάνω σε μαύρο άλογο. Η πομπή κλείνει με το χλωμό άλογο του Θανάτου.
- 144.000 μάρτυρες. «Και είδα έναν άλλον άγγελο να βγαίνει από την ανατολή του ήλιου κρατώντας τη σφραγίδα του Θεού του ζώντος. Φώναξε με δυνατή φωνή προς τους τέσσερις αγγέλους, στους οποίους είχε δοθεί η εντολή να βλάψουν τη γη και τη θάλασσα, λέγοντας: Μη βλάψετε τη γη, ούτε τη θάλασσα, ούτε τα δέντρα, έως ότου βάλουμε τη σφραγίδα στα μέτωπα των δούλων του Θεού μας. Και άκουσα τον αριθμό των σφραγισμένων - οι σφραγισμένοι ήταν 144.000 από όλες τις φυλές των υιών του Ισραήλ.»
- Η πέμπτη σάλπιγγα. Πρόκειται για μια συγκλονιστική τοιχογραφία που απεικονίζει φτερωτά τέρατα με ανθρώπινα κεφάλια να πέφτουν από τον ουρανό. Ίσως πρόκειται για δαίμονες που απελευθερώθηκαν για να βασανίζουν όσους ανθρώπους δεν έχουν τη σφραγίδα του Θεού στο μέτωπό τους.
- Τα δύο θηρία. Μία από τις κεντρικές μορφές είναι ο ψευδοπροφήτης, που αναδύεται από τη γη παίρνοντας τη μορφή του αρνίου. Είναι ο λεγόμενος «προφήτης» του Αντιχρίστου. Το αρνί αυτό παραπλανά με δόλο την ανθρωπότητα, παρασύροντάς τη στο πλευρό του επερχόμενου Αντιχρίστου. Το επόμενο θηρίο, έχοντας πολλά κεφάλια, αναδύεται από τη θάλασσα.
- Οι επτά άγγελοι. Οι επτά άγγελοι αποτελούν μια τελευταία έκκληση προς το ανθρώπινο γένος, προκειμένου να μετανοήσει για τις αμαρτίες του και να σωθεί.
- Η μεγάλη πόρνη και το θηρίο. Στην τοιχογραφία αυτή απεικονίζεται το θηρίο πάνω στο οποίο κάθεται η μεγάλη πόρνη. Οι απόψεις ποικίλλουν όσον αφορά τον συμβολισμό της συγκεκριμένης αναπαράστασης. Ορισμένοι πατέρες της εκκλησίας υποστήριξαν πως πρόκειται για αλληγορία της αρχαίας ή «νέας» Ρώμης, της πόλης με τους επτά λόφους. Μια δεύτερη εκδοχή παρουσιάζει την πόρνη ως σύμβολο της αποστατημένης εκκλησίας.
- Η νίκη του καβαλάρη με το λευκό άλογο. Η τοιχογραφία απεικονίζει μια μάχη μεταξύ των «κόκκινων» και των «λευκών» καβαλάρηδων. Στην κεφαλή ενός από τους ιππείς βρίσκεται ένας άγγελος με μορφή πολεμιστή. Σύμφωνα με την αντίστοιχη επιγραφή, πρόκειται για τον «Λόγο του Θεού». Οι στρατιώτες του αποκρούουν την επίθεση του εχθρού, ρίχνοντάς τον σε μια φλεγόμενη λίμνη. Τα αρπακτικά λευκά πουλιά είναι επίσης βοηθοί του αγγελικού στρατού. Κατεβαίνουν από τον ουρανό και διαλύουν τα σώματα των στρατιωτών του Αντιχρίστου. Το αποτέλεσμα της μάχης είναι ο θάνατος του δράκοντα με τα επτά κεφάλια.
- Ο άγγελος και ο νικημένος Σατανάς. «Και είδα να κατεβαίνει από τον ουρανό ο άγγελος, ο οποίος κρατούσε το κλειδί της αβύσσου και μια μεγάλη αλυσίδα στο χέρι του. Πήρε τον δράκοντα, που είναι ο διάβολος και ο σατανάς, τον έδεσε για χίλια χρόνια, τον έριξε στην άβυσσο, τον φυλάκισε και έβαλε επάνω του σφραγίδα, για να μην παρασύρει πλέον τα έθνη, έως ότου τελειώσουν τα χίλια χρόνια. Έπειτα θα ελευθερωθεί ξανά για λίγο. Ο άγγελος στην τοιχογραφία κατέχει κεντρική θέση. Το κλειδί στο δεξί του χέρι έχει σχεδιαστεί για να ανοίγει και να κλείνει την πόρτα της αβύσσου. Η αλυσίδα που κρατά τον Σατανά είναι κόκκινη.
