Η Κοίμηση της Θεοτόκου

Η Κοίμηση της Θεοτόκου αποτελεί μία από τις σημαντικότερες Θεομητορικές εορτές, καθώς βρίθει θεολογικού, δογματικού και εσχατολογικού περιεχομένου. Η Παναγία είναι ο πρώτος άνθρωπος που βίωσε την Ανάσταση. Η μεταμορφωτική της αγάπη την καθιστά ένα ζωντανό θαύμα και πρότυπο για κάθε χριστιανό. Ο εορτασμός της Κοιμήσεώς της τελείται με ιδιαίτερη κατάνυξη αλλά και αναστάσιμη χαρά στις 15 Αυγούστου. Στο Άγιον Όρος, όπου ακολουθείται το παλαιό ημερολόγιο, οι μοναχοί γιορτάζουν το γεγονός της Κοιμήσεως στις 28 του ίδιου μήνα.

Το γεγονός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Στην Καινή Διαθήκη δεν υπάρχουν αναφορές στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Έτσι, αντλούμε υλικό από κείμενα των μεγάλων πατέρων της εκκλησίας μας, όπως του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, του Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού κ.ά.

Σύμφωνα με την πατερική παράδοση, η Υπεραγία Θεοτόκος γνώριζε πως πλησίαζε η ημέρα του θανάτου της. Άγγελος Κυρίου είχε κατέβει τρεις ημέρες νωρίτερα και την είχε ενημερώσει για το επικείμενο γεγονός. Στο διάστημα αυτό η Παναγία προσευχόταν αδιαλείπτως στον Υιό και Θεό της. Ανέβηκε στο όρος των Ελαιών και τον παρακάλεσε να προφυλάξει την ψυχή της. Ακόμη, μοίρασε τα υπάρχοντά της και φρόντισε τις χήρες γυναίκες που διέμεναν κοντά στο σπίτι του Ευαγγελιστή Ιωάννη, όπου κατοικούσε η ίδια.

Εκεί συνέβη και το γεγονός της Κοιμήσεως. Η Υπεραγία Θεοτόκος κατέθεσε την ψυχή της στον Κύριο, ξαπλωμένη στο νεκροκρέβατό της. Οι Απόστολοι έλειπαν εκείνο τον καιρό από την Ιερουσαλήμ,καθώς κήρυτταν το Ευαγγέλιο σε όλη την οικουμένη. Ωστόσο, μία νεφέλη τους ανασήκωσε και τους μετέφερε κοντά στην Υπεραγία. Ο μόνος που έλειπε από το γεγονός της Κοιμήσεως ήταν ο Απόστολος Θωμάς.

Μεταφέροντας το σώμα της προς την ταφή, χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν τους φανατικούς Ιουδαίους που προσπάθησαν να επιτεθούν στην Παναγία. Η χάρις του Θεού επενέβη και τους τύφλωσε, αποτρέποντας κάθε ανίερη πράξη, ενώ άγγελος Κυρίου απέκοψε τα χέρια του Ιεφωνίου, ενός από τους άντρες, που κατάφερε να ακουμπήσει το ιερό κρεβάτι της Θεομήτορος.

Το σώμα της μεταφέρθηκε στον κήπο της Γεσθημανής, όπου και έγινε η ταφή του. Όταν ο Απόστολος Θωμάς, τρεις ημέρες αργότερα, κατάφερε να φτάσει στο ταφικό μνημείο για να προσκυνήσει τη Θεοτόκο, είδε πως το σώμα της έλειπε. Επιβεβαιώθηκε έτσι η μετάσταση και η ανάσταση της Παναγίας στη Βασιλείου του Θεού.

Στο σημείο όπου έγινε η ταφή, η Αγία Ελένη έχτισε μεγαλοπρεπή ναό, ο οποίος δυστυχώς καταστράφηκε. Ωστόσο, ο αυτοκράτορας Μαρκιανός και η σύζυγός του Πουλχερία, έχτισαν εκ νέου τον ναό που παραμένει έως σήμερα μνημείο και τόπος προσκύνησης της Αειπαρθένου Μητέρας του Θεού.

“Νέκρωσις Άφθορος”

Η φράση “νέκρωσις άφθορος” προέρχεται από έναν από τους ύμνους της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Η αντίφαση αναδεικνύει το θαύμα και τον θεολογικό πλούτο του γεγονότος. Η Παναγία ξάπλωσε νεκρή στο κρεβάτι, περικυκλωμένη από τους Αποστόλους. Ωστόσο, υπερέβη τη φθορά, νίκησε τον θάνατο και η κοίμησή της, αντί για θλίψη, γέννησε χαρά.

Έτσι, θεωρείται πως η Κοίμηση της Θεοτόκου είναι γεμάτη από δογματικό και εσχατολογικό περιεχόμενο, καθώς μέσα από τη δική της μετάσταση ορίζεται η μοίρα όλων των πιστών.

Μάλιστα, η πρόσληψη και η ερμηνεία της μετάστασης αποτελεί και μια από τις σημαντικότερες διαφορές μεταξύ της Ορθόδοξης και της Καθολικής εκκλησίας. Η τελευταία υποστηρίζει την ενσώματη ανάληψη της Παναγίας, δηλαδή την άνοδό της στον ουρανό χωρίς να έχει προηγηθεί ο διαχωρισμός της ψυχής και του σώματος. Αντίθετα, η ορθόδοξη θεολογία, πρεσβεύει τον φυσικό θάνατο της Θεοτόκου και τη θαυματουργική της ανάσταση. Υποστηρίζεται, δηλαδή, πως το σώμα και η ψυχή της Παναγίας διαχωρίστηκαν, όπως συμβαίνει κατά τον θάνατο κάθε θνητού ανθρώπου, και ξαναενώθηκαν με την ανάληψη και ανάσταση της στη Βασιλεία των ουρανών.

Η Θεοτόκος διέφυγε της φθοράς τόσο κατά τη διάρκεια της άσπιλης ζωής της, όσο και κατά τον θάνατό της, αφού, όπως τονίζεται και στο Απολυτίκιό της, “μετέστη προς της ζωή”.

Η εικονογραφία της Κοιμήσεως

Όσον αφορά τον εικονογραφικό της τύπο, η βυζαντινή αγιογραφία αποδίδει με ιδιαίτερη κομψότητα και εκφραστική ευγένεια την ιερότητα του γεγονότος. Η Υπεραγία Θεοτόκος απεικονίζεται στο κέντρο της εικόνας, ξαπλωμένη σε νεκρικό κρεβάτι που κοσμείται από πλούσια υφάσματα. Τα μάτια της είναι κλειστά και τα χέρια της διπλωμένα, ακουμπησμένα με ηρεμία το ένα επάνω στο άλλο.

Γύρω της Θεοτόκου παραστέκονται οι Απόστολοι, ενώ ορισμένες φορές αναπαριστώνται ακόμη γυναίκες που θρηνούν την Κοίμησή της. Στο κέντρο και πάνω από το σώμα της Θεοτόκου, απεικονίζεται ο Ιησούς Χριστός, κρατώντας στην αγκαλιά του την ψυχή της, ως βρέφος τυλιγμένο στα σπάργανα. Στο βάθος διακρίνεται η πύλη που οδηγεί στη Βασιλεία των ουρανών. Ορισμένες φορές, ο ελεύθερος χώρος και το σημείο γύρω από την πύλη, κοσμείται από πλήθος αγγέλων και χερουβίμ. Μάλιστα, σε μερικές αναπαραστάσεις, στην κορυφή της εικόνας αποτυπώνεται εκ νέου η Θεοτόκος στα χέρια των αγγέλων, καθώς περνάει στην αιώνια ζωή. Έτσι, αποδίδεται εικαστικά τόσο ο φυσικός θάνατος της Υπεραγίας, όσο και η μετάστασή της, η παραλαβή της από τον ίδιο τον Ιησού Χριστό και η υπέρβαση της πρώτης κρίσεως.

Το “Πάσχα του καλοκαιριού”

Την εορταστική αυτή ημέρα, ολόκληρος ο ορθόδοξος χριστιανισμός υμνεί την ανάληψη της Αειπαρθένου Μαρίας και την τοποθέτησή της στον επουράνιο θρόνο της, ως “Πλατυτέρα των Ουρανών”. Όπως η θυσία του Θεανθρώπου Χριστού έφερε την Ανάσταση και όρισε την μοίρα της ανθρωπότητας, έτσι και η Κοίμηση της Παναγίας, μαζί με τη μετάστασή της, όρισε τη σωτηρία των ανθρώπων. Η Παναγία, αν και θνητή, υπερέβη τη φθορά. Υπερέβη ακόμη την κρίση που δέχεται η ψυχή κατά το γεγονός του θανάτου. Μέσα από την “τελεία αγάπη” της, κατάφερε να εξοβελίσει τον φόβο και τον τρόμο του αποχωρισμού της ψυχής από το σώμα.

Η ημέρα αυτή γιορτάζεται πανηγυρικά και χαρακτηρίζεται ως “Πάσχα του καλοκαιριού”, αφού της αποδίδεται η ίδια δογματική αξία με το Πάσχα και την Ανάσταση του Κυρίου.

Πλήθος πιστών συρρέει στις εκκλησίες για να προσκυνήσει τις τίμιες και θαυματουργές εικόνες της Θεοτόκου. Ακόμη, σε πολλά νησιά, όπως την Τήνο, την Πάρο και την Πάτμο, στολίζεται και περιφέρεται επιτάφιος προς τιμήν της Παναγίας. Σε πόλεις και χωριά γίνονται λιτανείες των ιερών κειμηλίων και οργανώνονται πανηγύρια για το χαρμόσυνο γεγονός της μεταστάσεως.

Η Κοίμηση της Θεοτόκου στο Άγιον Όρος

Ιδιαίτερα το Άγιον Όρος τιμά την Παναγία και γιορτάζει την ανάληψή της. Αποτελεί πανηγυρική εορτή τόσο για την Ιερά Μονή Ιβήρων, όσο και για την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου. Όπως ανέφερε ο μακαριστός Γέροντας Εφραίμ Κατουνακιώτης:

«Παναγία μου, εάν το Άγιον Όρος είναι το περιβόλι σου· το Βατοπαίδι, είναι ο Θρόνος σου»

Οι μοναχοί κάνουν λιτανείες με τις θαυματουργές εικόνες της Θεομήτορος, τελούν αγρυπνία και μεγάλη πανηγυρική Θεία Λειτουργία. Προσκυνούν ακόμη την Τιμία Ζώνη της Θεοτόκου, η οποία φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου. Η Τιμία Ζώνη κατατέθηκε θαυματουργικά στον Απόστολο Θωμά, όταν τρεις ημέρες μετά τον θάνατο της Παναγίας, εκείνος κατέφθασε στην Ιερουσαλήμ.

Το Άγιον Όρος, ως περιβόλι της Μητέρας του Θεού, πανηγυρίζει και ευφραίνεται για την προστάτιδα και φύλακα των ιερών μονών και του μοναχικού βίου των κατοίκων τους.

Το Απολυτίκιο της Εορτής

Εν τη Γεννήσει την παρθενίαν εφύλαξας, εν τη Κοιμήσει τον κόσμον ου κατέλιπες Θεοτόκε· μετέστης προς την ζωήν, μήτηρ υπάρχουσα της ζωής, και ταις πρεσβείαις ταις σαις λυτρουμένη, εκ θανάτου τας ψυχάς ημών.