Στις μονές του Αγίου Όρους υπάρχουν τρία βασικά στάδια μοναχικού βίου. Αρχικά, οι δόκιμοι μοναχοί εισάγονται στον κοινοβιακό τρόπος ζωής. Έπειτα, τελείται η μοναχική τους κουρά και, με το τέλος του βίου τους, η τελετή της ταφής και της μνημόνευσής τους.
Με το μυστήριο της μοναχικής κουράς ο μοναχός εντάσσεται στην αδελφότητα, ενώ με το μυστήριο της ταφής αποχωρεί από την επίγεια κοινωνία. Η κουρά συνδέεται με την πνευματική αναγέννηση, ενώ η κοίμηση σηματοδοτεί τον θάνατο της σάρκας.
Πώς προετοιμάζεται το σώμα του κεκοιμημένου για την ταφή στο Άγιον Όρος;
Η κοίμηση ενός μοναχού γίνεται αμέσως γνωστή σε ολόκληρο το μοναστήρι και, σύντομα, σε ολόκληρη την επικράτεια του Αγίου Όρους.
Από τα αρχαία χρόνια, η τελετή της ταφής γίνεται στον Άθω με τον εξής τρόπο: μετά από το πλύσιμο και τη φροντίδα του σώματος του κεκοιμημένου, φοριούνται στον μοναχό καθαρά ρούχα. Τοποθετείται το μοναχικό σχήμα, το πολυσταύρι, τα χέρια ακουμπώνται σταυρωμένα και δένονται με επίδεσμο. Έπειτα, περνιέται ανάμεσά τους ένα κομποσκοίνι, φοριέται ο σκούφος και σκεπάζεται με το μοναχικό κουκούλι. Το σώμα τοποθετείται στο σάγισμα (τρίχινο ή ψαθί), αφού έχει περιζωθεί με λουρί και του έχουν φορεθεί καινούρια υποδήματα. Ρίχνεται πάνω του το ράσο με τα σχιστά μανίκια, τα οποία τοποθετούνται διαγωνίως και ράβονται, έτσι ώστε να τυλίγουν το λείψανο του μοναχού. Με άσπρη κλωστή ράβονται τρεις σταυροί στο κεφάλι, στο στήθος και στα πόδια.
Ο κεκοιμημένος είναι έτοιμος να μεταφερθεί στο καθολικό. Η νεκρώσιμη ακολουθία τελείται αμέσως μετά τη Θεία Λειτουργία, το πρωί ή μετά τον εσπερινό, προκειμένου όλοι οι μοναχοί να μπορούν να συνοδεύσουν τον αδελφό τους στο τελευταίο αυτό ταξίδι.
Πώς γίνεται η ακολουθία του μνημοσύνου στο Άγιον Όρος;
Η ακολουθία του μνημοσύνου είναι γεμάτη με αλληγορίες, εκφράζει τη θλίψη και το πένθος για την κοίμηση του εκάστοτε ανθρώπου. Τα τροπάρια δεν αναφέρονται απλώς στη ματαιότητα του εγκόσμιου βίου (πράγμα το οποίο καταμαρτυρείται και από την εικόνα του σώματος του κεκοιμημένου στο κέντρο του ναού), αλλά υμνούν τη νίκη της ζωής επί του θανάτου, όπως αυτή συντελέστηκε με την ενανθρώπιση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Προς το τέλος της ακολουθίας, οι μοναχοί καλούνται να αποχαιρετήσουν τον αδελφό τους φιλώντας τον.
Στη συνέχεια, υπό τον πένθιμο ήχο της καμπάνας, το σώμα του μεταφέρεται εκτός του ναού. Πρώτοι εξέρχονται οι ιερείς, ακολουθεί η σωρός του αποθανόντος και οι υπόλοιποι μοναχοί, κρατώντας αναμμένα κεριά. Όλη η αδελφότητα συγκεντρώνεται γύρω από τον τάφο, όπου τελείται το τρισάγιο.
Κάθε μοναχός προσεύχεται για σαράντα ημέρες, ζητώντας την ανάπαυση του αδελφού του. Οι παρακλήσεις και οι προσευχές για την ψυχή του συνεχίζονται για έναν ολόκληρο χρόνο στο καθολικό και στα κοιμητήρια της μονής, «έως την πλήρη ανάπαυση του κεκοιμημένου, δηλαδή τρία χρόνια μετά».
Γεγονός αξιοθαύμαστο είναι πως τα σώματα πολλών αποθανόντων μοναχών του Αγίου Όρους παραμένουν μαλακά και εύκαμπτα έως τη στιγμή της ταφής τους, σε αντίθεση με τα σώματα όλων των ανθρώπων που γίνονται σκληρά και άκαμπτα λόγω της νεκρικής κατάστασής τους.
Ιδιαιτερότητες της αγιορείτικης παράδοσης σχετικά με την ταφή
Όταν ένας μοναχός του Αγίου Όρους πεθαίνει, οι αδελφοί δεν πλένουν το σώμα του αλλά το σκουπίζουν με σφουγγάρι βουτηγμένο στο ζεστό νερό. Καθαρίζουν, έτσι, το μέτωπο, το στήθος, τα χέρια, τα πόδια και τα γόνατα.
Ακόμη, ο μοναχός που ντύνει τον αδελφό του απαγορεύεται να κοιτάξει το γυμνό του σώμα.
Εάν ο νεκρός είναι ιερέας, τότε το κεφάλι του καλύπτεται με το κατάλληλο ένδυμα. Εάν, ωστόσο, ο κεκοιμημένος ήταν ηγούμενος της μονής, το κεφάλι του παραμένει ακάλυπτο.
Το φέρετρο μεταφέρεται αρχικά στον νάρθηκα του καθολικού, όπου οι μοναχοί ανάβουν λαμπάδες και διαβάζουν, ο καθένας με τη σειρά του, το ψαλτήρι.
Η νεκρώσιμη ακολουθία τελείται στον πρόναο. Εάν ο νεκρός ήταν ιερομόναχος, το σώμα του μεταφέρεται στο κέντρο του κυρίως ναού.
Κατά τη διάρκεια της τελετής, οι αδελφοί κρατούν αναμμένα κεριά. Στο στήθος του νεκρού τοποθετείται μια εικόνα (με την απεικόνιση του Σωτήρος Χριστού και της Θεοτόκου). Η ακολουθία διαρκεί πολύ περισσότερο από τη συνήθη Θεία Λειτουργία.
Κατά την άφιξη στο κοιμητήριο της μονής, ο ιερέας ρίχνει επάνω στο λείψανο του κεκοιμημένου χώμα και λάδι, κάνοντας το σχήμα του σταυρού.
