Κάθε Αύγουστο η εκκλησία μας γιορτάζει τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, τη φανέρωση της θεότητας του Ιησού Χριστού στους μαθητές του στο Όρος Θαβώρ. Πρόκειται για μία από τις σπουδαιότερες γιορτές της ορθοδοξίας, αφού το γεγονός της μεταμόρφωσης αναδεικνύει την ουσία και την αλήθεια του χριστιανικού δόγματος. Έτσι, η εκκλησία κατατάσσει τη μέρα αυτή σε μία από τις δεσποτικές της γιορτές.
Ευαγγελική περικοπή
Κατά την ευαγγελική περικοπή ο Ιησούς ανέβηκε στο όρος Θαβώρ μαζί με τρεις από τους μαθητές του, τον Πέτρο, τον Ιωάννη και τον Ιάκωβο. Φτάνοντας εκεί μεταμορφώθηκε μπροστά τους, ενδυόμενος το άκτιστο φως της θεότητας. Ταυτόχρονα φανερώθηκαν οι προφήτες Μωυσής και Ηλίας, οι οποίοι άρχισαν να συνομιλούν μαζί του. Τότε ο Πέτρος, έκθαμβος από το γεγονός, εξέφρασε τη λαχτάρα του να μείνουν εκεί στο βουνό, λέγοντας πως θα μπορούσε να φτιάξει τρεις σκηνές ώστε να κοιμηθούν σε αυτές ο Χριστός και οι δύο προφήτες. Αμέσως ένα φωτεινό νέφος σκέπασε την ατμόσφαιρα, ενώ από τον ουρανό ακούστηκε η φωνή του Θεού:
«οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα·»
Οι μαθητές θαμπώθηκαν από το φως, τρόμαξαν μπροστά στη δύναμη της θεότητας και έπεσαν με το πρόσωπό τους στη γη. Ο Ιησούς τους πλησίασε και τους είπε να σηκωθούν χωρίς να φοβούνται. Αντικρύζοντάς τον, έβλεπαν και πάλι τον δάσκαλό τους, όπως τον γνώριζαν έως τότε. Επιστρέφοντας από το όρος Θαβώρ, ο Ιησούς τους είπε:
«μηδενὶ εἴπητε τὸ ὅραμα ἕως οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ.»
Θεολογική ερμηνεία
Η ευαγγελική περικοπή της εορτής της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και βρίθει θεολογικού περιεχομένου. Ξεκινώντας από τα πρόσωπα των προφητών, θα αναφερθούμε στη σημασία της δικής τους παρουσίας, στην αντίδραση των μαθητών, στη λειτουργία του άκτιστου φωτός, καθώς και στην ερμηνεία της ίδια της έννοιας της «μεταμόρφωσης».
Όσον αφορά τους δύο προφήτες, τον Μωυσή και τον Ηλία, η παρουσία τους έχει εσχατολογικό και μεσσιανικό χαρακτήρα. Αναδεικνύεται η αλήθεια του Ιησού Χριστού ως Μεσσία, επιβεβαιώνονται οι προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης και καθρεφτίζεται στο πρόσωπό του ο Σωτήρας που θα ανασύρει τους ανθρώπους από την αμαρτία. Ακόμη, σύμφωνα με τις γραφές, οι δύο προφήτες θα παραστέκονται στον Ιησού κατά τη Δευτέρα παρουσία. Η εμφάνισή τους, λοιπόν, στο γεγονός της μεταμόρφωσης αποτελεί, μεταξύ άλλων, εσχατολογικό συμβολισμό και έμμεση αναφορά στη μέρα της κρίσης.
Όσον αφορά τους μαθητές του Ιησού, στο γεγονός είναι παρόντες μόνο ο Πέτρος, ο Ιάκωβος και ο Ιωάννης. Αρχικά, η παρουσία τριών εκ των μαθητών εκπληρώνει, σύμφωνα με τους μελετητές, τον λόγο του Μωυσή πως:
«επί στόματος δύο μαρτύρων και επί στόματος τριών μαρτύρων στήσεται παν ρήμα» (Δευτερονόμιον 19,15)
Ακόμη, τα τρία πρόσωπα λειτουργούν συμβολικά. Ο Πέτρος συμβολίζει την αρετή της πίστης, καθώς ήταν ο πρώτος που ομολόγησε την πίστη του στον Χριστό ως Υιό του Θεού. Ο Ιάκωβος συμβολίζει την ελπίδα, καθώς αποτέλεσε έναν από τους πρώτους μάρτυρες και ελπίζοντας στη μετά θάνατο ζωή αφέθηκε στο βασανιστήριο που του επέβαλλαν οι Ιουδαίοι. Τέλος, ο Ιωάννης συμβολίζει την αγάπη, γιατί παραστάθηκε στο Πάθος του Χριστού, παρέμεινε κάτω από τον σταυρό και θρήνησε για τον δάσκαλό του.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επιθυμία του Πέτρου να παραμείνουν στο όρος Θαβώρ. Όπως παρατηρούν οι μελετητές, ο Πέτρος θέλησε να φτιάξει τρεις σκηνές για να κρατήσει τον Θεάνθρωπο και τους δύο προφήτες κοντά του. Κατά τις θεολογικές ερμηνείες που έχουν αποδοθεί στο γεγονός, η πρότασή του αναδεικνύει πρωταρχικά την αγάπη και το θάμβος του μπροστά στη δύναμη της θεότητας, καθώς και τη θυσιαστική του τάση, αφού δεν ενδιαφέρθηκε για τη δική του άνεση αλλά θέλησε να δημιουργήσει ένα ασφαλές μέρος για να περάσει τη νύχτα ο δάσκαλός του. Από την άλλη, αναδεικνύει ακόμη την εγωιστική, τρόπον τινά, επιθυμία του να μην μοιραστεί τη λάμψη του Χριστού, αλλά ξεχνώντας τον κόσμο, να μείνει μακάριος κάτω από το άκτιστο φως Του.
Όσον αφορά τη λάμψη που τύφλωσε τους μαθητές και γέμισε τις καρδιές τους, η πατερική θεολογία επισημαίνει πως δεν επρόκειτο για το φως που γνωρίζουμε μέσα από την εμπειρική μας πραγματικότητα. Αντιθέτως, η πλάση σκεπάστηκε από «άκτιστο» φως, δηλαδή θεϊκή νεφέλη που υπερέβη την ύλη. Ο Μέγας Βασίλειος το χαρακτηρίζει ως «φως καθαρότατον», «ειλικρινές» και «άυλον». Ουσιαστικά, αποτελεί λάμψη πνευματικής ποιότητας που αναδύεται από τη θεϊκή φύση του Χριστού.
Τέλος, σχετικά με τον όρο της «μεταμόρφωσης», αυτός δεν δηλώνει την ολική μεταστροφή της υπόστασης του Ιησού. Ο Χριστός, ως ένα από τα πρόσωπα της ομοουσίου και αδιαιρέτου Τριάδος, εμπεριέχει εξ αρχή τη θεότητα. Η μεταμόρφωση αφορά το γεγονός της αποκάλυψης της ενιαίας και πλήρους υπόστασής του στους μαθητές. Μεταμορφώνεται, συνεπώς, η εμφάνισή του, ο τρόπος με τον οποίο αποκαλύπτεται στο ανθρώπινο γένος και όχι η ποιότητα του ίδιοι. Ακόμη, σύμφωνα με μια άλλη ερμηνεία, η μεταμόρφωση αφορά περισσότερο του μαθητές, οι οποίοι καθίστανται ικανοί, μέσα από τη θνητότητά τους, μέσα από τις υλικές αισθήσεις και την όρασή τους, να αντικρύσουν το άκτιστο φως του Θεού χωρίς να καούν από αυτό. Μεταμορφώνεται, δηλαδή, η αντιληπτική τους ικανότητα.
Η εικονογραφία της Μεταμόρφωσης
Σύμφωνα με τον εικονογραφικό τύπο, ο Ιησούς τοποθετείται στο κέντρο της αναπαράστασης, πάνω από τις υπερυψωμένες εκτάσεις του όρους Θαβώρ. Λάμπει από το φως της θεότητας, ενώ οι τρεις μαθητές του, ο Πέτρος, ο Ιάκωβος και ο Ιωάννης, παρίστανται έκθαμβοι. Μάλιστα, πεσμένοι στα γόνατα, εκφράζουν με τη στάση όλου του σώματός τους το δέος και την ευλάβεια που ένιωσαν μπροστά στη θεϊκή δόξα του δασκάλου τους. Δίπλα στον Χριστό, απεικονίζονται οι προφήτες Μωυσής και Ηλίας, οι οποίοι συμβολίζουν τον Νόμο και τις Προφητείες αντιστοίχως.
Ήθη και έθιμα
Η γιορτή της Μεταμόρφωσης είναι συνδεδεμένη με πλούσιες λαογραφικές παραδόσεις, που σχετίζονται ιδιαίτερα με την αγροτική ζωή της υπαίθρου. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, η Μεταμόρφωση του Σωτήρος σηματοδοτεί την έναρξη του τρύγου και της συγκομιδής των σταφυλιών. Κατά τη διάρκεια της γιορτής, οι πιστοί συνηθίζουν να φέρνουν στην εκκλησία σταφύλια για να τα ευλογήσει ο παπάς. Η ευλογία των πρώτων καρπών είναι έκφραση ευγνωμοσύνης στον Θεό για την καρποφορία της γης. Μετά τη λειτουργία και τον εορτασμό, οι πιστοί μοιράζουν τα σταφύλια, συμβολίζοντας έτσι την αδελφοσύνη και την κοινοτική αλληλεγγύη.
Η γιορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο Άγιον Όρος
Στο Άγιον Όρος η ημέρα αυτή κατέχει ιδιαίτερη θέση. Τιμάται με μεγάλη λαμπρότητα και πνευματική κατάνυξη. Οι μοναχοί και οι προσκυνητές συγκεντρώνονται για να γιορτάσουν τη θεϊκή φύση του Ιησού Χριστού και την αποκάλυψη της δόξας του μέσα από το γεγονός. Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος αποτελεί μια πνευματική εμπειρία που ανανεώνει την πίστη και την ευλάβεια των χριστιανών.
Ο μεγαλύτερος εορτασμός τελείται στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας, την παλαιότερη και μία από τις σημαντικότερες μονές του Άθωνα, όπου είναι τοποθετημένος ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Ο εορτασμός ξεκινά την παραμονή, με τον Εσπερινό που ψάλλεται με κατάνυξη και μεγαλοπρέπεια. Ακολουθεί Αγρυπνία, κατά τη διάρκεια της οποίας οι μοναχοί και οι προσκυνητές προσεύχονται και μετέχουν στο αποκαλυπτικό γεγονός, ζητώντας την ευλογία και το φως του Σωτήρος Χριστού. Την επόμενη ημέρα, τελείται η πανηγυρική Θεία Λειτουργία.
Καθώς η γιορτή της Μεταμόρφωσης είναι και στο Άγιον Όρος συνδεδεμένη με την ευλογία των πρώτων καρπών της γης, οι μοναχοί φέρνουν στην εκκλησία σταφύλια από τους αμπελώνες τους. Εκφράζουν, έτσι, την ευγνωμοσύνη τους για την καρποφορία της γης και τη θεία πρόνοια του Θεού - Πατέρα. Μετά την ευλογία, οι καρποί διανέμονται στους πιστούς.
Συμπερασματικά
Η γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος υπενθυμίζει στους πιστούς την κλήση τους για πνευματική μεταμόρφωση και τους ενθαρρύνει να επιδιώξουν τη θέωση, τη συμμετοχή στη θεία φύση μέσω της πίστης και της αφοσίωσης στον Χριστό. Αποτελεί μια ξεχωριστή στιγμή πνευματικής ανάτασης και δοξολογίας του Σωτήρος Χριστού.
Απολυτίκιο
"Μετεμορφώθης εν τω όρει, Χριστέ ο Θεός, δείξας τοις μαθηταίς σου την δόξαν σου καθώς ηδύναντο. Λάμψον και ημίν τοις αμαρτωλοίς το φως σου το αΐδιον, πρεσβείαις της Θεοτόκου, φωτοδότα δόξα σοι."
