Ιστορία και νεωτερικότητα
Η Σκήτη του Αγίου Παντελεήμονος βρίσκεται στη βόρεια πλαγιά του Ιβηρίτικου Λάκκου και έχει υπέροχη θέα προς τις Καρυές και προς τη θάλασσα. Η πληθώρα των Κελλιών της περιοχής καθιστά δυσδιάκριτα τα όριά της, αλλά εύκολα εντοπίζεται από τα δύο πελώρια δίδυμα κυπαρίσσια που υψώνονται μπροστά στο κυριακό. Σύμφωνα με την παράδοση, είναι ηλικίας 770 και 220 χρονών.
Φτάνει κανείς στη σκήτη είτε ακολουθώντας τον κατηφορικό δρόμο από την είσοδο της Μονής Κουτλουμουσίου αφήνοντας στα δεξιά το μονοπάτι προς Μονή Ιβήρων, είτε στρίβοντας δεξιά από τον αμαξιτό δρόμο Καρυές-Ιβήρων. Το σύνορο της περιοχής της σκήτης ορίζει το προσκυνητάρι του Αγίου Παντελεήμονος· μέχρι εκεί φτάνει η λιτάνευση της εικόνας του Άξιον Εστί και κατόπιν ανηφορίζει για να επιστρέψει στο Πρωτάτο.
Αρχικά η σκήτη ήταν Κελλί του Αγίου Παντελεήμονος, το οποίο βρισκόταν στη θέση του σημερινού κυριακού και γύρω του υπήρχαν καλύβες ασκητών. Το 1780 ο ιερομόναχος Χαράλαμπος ζήτησε από τη μονή το κελλί για να συγκροτήσει σκήτη.
Το αγόρασε για 110 γρόσια, ποσό όχι ιδιαίτερα μεγάλο αν σκεφτεί κανείς ότι το Κελλί του Αγίου Αντωνίου/Αγίου Ανδρέα («Σεράι»), που έχτισε ο πρώην πατριάρχης Σεραφείμ Β', εκτιμήθηκε και εξαγοράστηκε το 1771 για 10.500 γρόσια. Σύντομα η σκήτη αριθμούσε 30-40 μοναχούς.
Το κυριακό θεμελιώθηκε το 1782 και εγκαινιάστηκε το 1790. Μεγάλο μέρος της δαπάνης ανέλαβαν χριστιανοί από την Αντίγονο των Πριγκηποννησίων. Η έλλειψη σαφούς καταστατικού οδήγησε σε προστριβές με τη μονή· το 1799 με σιγίλλιο του πατριάρχη Νεοφύτου αναγνωρίστηκε επισήμως ως σκήτη.
Το 1799 εγκαταβίωσε στη σκήτη ο ονομαστός πνευματικός Κύριλλος Καστανοφύλλης, που διετέλεσε γραμματέας του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη. Το 1808 ήρθε και μόνασε κοντά του επί 4 χρόνια ο οσιομάρτυς Γεράσιμος ο Νέος από το Μεγάλο Χωριό Ευρυτανίας († 1812, Κωνσταντινούπολη)· τμήμα του λειψάνου του δωρίθηκε (1903) στη σκήτη από τη Μονή Προυσού. Το 1895 μόνασε στην Καλύβη της Υπαπαντής ο πρώην μητροπολίτης Κάσου και Καρπάθου Νείλος, ο οποίος παρευρέθη στην πρώτη λειτουργία που τελέστηκε στο νεόδμητο τότε ναό του Αγίου Μηνά (έργο του μοναχού Χαραλάμπους από την Καλύβη του Αγίου Αρτεμίου).
Για να επισκεφθείτε το κυριακό, πρέπει να βρείτε τον Δίκαιο της σκήτης, σε κάποια από τις τριγύρω καλύβες. Στο υπέρθυρο της νότιας εισόδου, κάτω από το κιονωτό πρόστεγο, σώζεται επιζωγραφισμένο λιθανάγλυφο του αγίου Παντελεήμονος. Το συγκρότημα του κυριακού συμπεριλάμβανε τράπεζα και αρχονταρίκι που σήμερα ανακαινίζεται. Στο υπέρθυρο του εξωτερικού δυτικού τοίχου εικονίζεται ο άγιος Παντελεήμων (1852, έργο του Αγιαννανίτη μοναχού Σωφρονίου, επί Δικαίου Δαμιανού).
