Σκήτη του Προφήτη Ηλία

Ιστορία και νεωτερικότητα

Από τον αμαξιτό δρόμο ή το λιθόστρωτο μονοπάτι φτάνει κανείς στη Σκήτη του Προφήτη Ηλία, που δεσπόζει με το πελώριο και ογκώδες κυριακό της στην πλαγιά. Ήταν αρχικά κελλί της Μονής Παντοκράτορος. Το 1757 παραχωρήθηκε στον Ουκρανομολδαβό ιερομόναχο όσιο Παΐσιο Βελιτσκόφσκι. Αναγνωρίστηκε το 1839 ως κοινοβιακή ρωσόφωνη σκήτη. Η αλματώδης κτηριακή και πληθυσμιακή ανάπτυξη της οδήγησε σε προστριβές με τη Μονή Παντοκράτορος, που φοβόταν το ενδεχόμενο μετεξέλιξης των ρωσόφωνων κοινοβιακών σκητών σε μονές. Οι προστριβές οδήγησαν σε δικαστικές αγωγές σε κοσμικά δικαστήρια, και συμβιβασμός επιτεύχθηκε μόνο το 1892, με πατριαρχικό σιγίλλιο που καθόριζε τις σχέσεις μεταξύ των δύο καθιδρυμάτων. Στις 22.7.1881 αγκυροβόλησε ανοιχτά της ακτής η θαλαμηγός «Ερεκλίκ» της Μεγάλης Δούκισσας Αλεξάνδρας Πετρόβνας, η οποία από το κατάστρωμα παρακολουθούσε με τα κιάλια την πρόοδο των εργασιών. Με εντολή της, ο αντιναύαρχος Ντιμίτρι Γκολομπατσώφ έθεσε το θεμέλιο λίθο του κυριακού, χωρίς την παρουσία αρχιερέως. Η αντικανονική αυτή ενεργεία συνδαύλισε περαιτέρω τις τεταμένες σχέσεις μονής και σκήτης.

Την αλματώδη κτηριακή και πληθυσμιακή της ανάπτυξη (στις αρχές του 20ού αι. είχε περίπου 300 μοναχούς) ακολούθησε περίοδος σταδιακής ερήμωσης μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση (1917). Το 1992 επανδρώθηκε με συνοδεία Ελλήνων μοναχών, που προηγουμένως μόναζαν στην ξενοφωντινή Σκήτη του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

Ξενάγηση στη σκήτη

Η κάτοψη της σκήτης είναι ορθογώνια. Οι πτέρυγες σχηματίζουν Π γύρω από το μεγαλοπρεπές και επιβλητικό κυριακό και στεγάζουν παρεκκλήσια, τράπεζα, μαγειρείο, αρχονταρίκι, τα διαμερίσματα του Δικαίου, κελλιά μοναχών και εργαστήριο αγιογραφίας. Το παλιό νοσοκομείο μετατράπηκε σε ξενώνα. Έξω από τη βόρεια πτέρυγα υπάρχει ανεμόμυλος καλά διατηρημένος. Το σύνολο του κτηριακού της συγκροτήματος ολοκληρώθηκε μεταξύ 1839-1903 και εδράζεται σε πελώρια χτιστή πεζούλα. Στους υπόγειους χώρους ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν τα τεράστια πέτρινα τόξα που συγκρατούν όλα τα υπέργεια κτίσματα. Υπόγειος θολωτός αγωγός οδηγούσε στη θάλασσα. Η κεντρική πύλη είναι στη δυτική πτέρυγα, κάτω από το καμπαναριό. Οι δυτικές και ανατολικές πτέρυγες είναι οι παλαιότερες.

Το κυριακό έχει μήκος 40 μ., πλάτος 24 μ. και ύψος 32 μ. στην κορυφή του κεντρικού τρούλλου. Απουσιάζουν από τις όψεις οι κόγχες, γεγονός που επιτείνει την αίσθηση της αυστηρότητας και του όγκου. Χτίστηκε με πελεκητή πέτρα της περιοχής, ενώ μάρμαρα και ξυλεία μεταφέρθηκαν από την Οδησσό με το ιδιόκτητο ιστιοφόρο της σκήτης. Οι εργασίες ανέγερσης άρχισαν το 1893 και το ναό εγκαινίασε το 1900 ο πρώην οικουμενικός πατριάρχης Ιωακείμ Γ', παρουσία του ναυάρχου Βιβίλωφ. Το κυριακό δεν είναι αγιογραφημένο. Καθηλώνει τον επισκέπτη το πανύψηλο ξυλόγλυπτο τέμπλο, επιχρυσωμένο με φύλλα χρυσού, και τα επίχρυσα προσκυνητάρια με λειψανοθήκες. Στο δεξί προσκυνητάρι βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Δακρυρροούσας.

Στις 17 Φεβρουαρίου 1876 ο εκκλησιαστικός της σκήτης διαπίστωσε ότι έτρεχαν δάκρυα από τα μάτια της Παναγίας. Το θαύμα έγινε γνωστό και ο τσάρος Αλέξανδρος Β' ζήτησε και την πήρε στην πρώτη γραμμή του μετώπου, στον πόλεμο κατά της Τουρκίας. Αριστερά βρίσκεται η εικόνα του προφήτη Ηλία. Στο άνω διάζωμα του τέμπλου εικονίζονται Προφήτες, στο κάτω άγιοι Απόστολοι και παρακάτω, σε πολύ μικρότερες διαστάσεις, σκηνές από το Δωδεκάορτο. Έχει κανείς την αίσθηση ότι βρίσκεται σ' ένα μικρό Σεράι. Το ιερό βήμα είναι ιδιαίτερα ευρύχωρο· ο ναός είναι τρισυπόστατος με τρεις Άγιες Τράπεζες: ο μεσαίος χώρος είναι αφιερωμένος στον προφήτη Ηλία, ο βόρειος στην αγία Αλεξάνδρα, και ο νότιος στον άγιο Ανδρέα. Πάνω από τη λιτή υπάρχει υπερώο όπου έψαλλε η πολυμελής χορωδία. Η σημερινή θέση των αναλογίων των ψαλτών διόλου δεν βοηθά την καλή ακουστική. Στο κεντρικό κλίτος βρίσκονται αναρτημένα ορειχάλκινα επίχρυσα λάβαρα.

Στη νότια πτέρυγα βρίσκεται το ευρύχωρο παρεκκλήσιο του Οσίου Μητροφάνους και των Οσίων Θεοπατόρων (1840), με τέμπλο εκλεκτιστικού ρυθμού και αναγεννησιακές εικόνες. Στο ισόγειο της βόρειας πτέρυγας βρίσκεται το παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου. Είναι βασιλική και εξυπηρετούσε τον εκκλησιασμό της αδελφότητας όσο χτιζόταν το κυριακό. Στο επίχρυσο τέμπλο του βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας Γαλακτοτροφούσας. Το πουκάμισό της είναι από μαργαριτάρια. Στη νοτιοδυτική γωνία της σκήτης, στον πρώτο όροφο, βρίσκεται το παρεκκλήσιο του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (1761), που έχτισε ο ίδιος ο όσιος Παΐσιος Βελιτσκόφσκι.

Η σκήτη είχε (1875) στην κατοχή της το δικάταρτο ιστιοφόρο «Προφήτης Ηλίας», που ελλιμενιζόταν στον όρμο Πλατύ στον κόλπο της Ιερισσού.

Το πλοίο μισθωνόταν σε ιδιώτες που είχαν την υποχρέωση μια φορά το χρόνο να εκτελούν το δρομολόγιο Άγιον Όρος-Κωνσταντινούπολη- Οδησσός-Ταγκανρόγκ (στην Αζοφική θάλασσα) και να επιστρέφουν με προσόδους από τα μετόχια της σκήτης στην Ουκρανία. Σώζεται στο αρχείο της σκήτης το ημερολόγιο καταστρώματος που κράτησε ο Σκοπελίτης καπετάνιος Αναγνώστης Αυγερινός κατά τη διάρκεια του ταξιδιού από το Ταγκανρόγκ στη Σκήτη, τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο 1875. Το ταξίδι είχε κρατήσει 57 μέρες.