Ιστορία και νεωτερικότητα
Διακρίνεται ψηλά, στην κορυφή του βράχου, η Καλύβη της Αναστάσεως, όπου μόνασε ο πατήρ Σάββας ο Πνευματικός. Πιο χαμηλά, βρίσκεται η Καλύβη των Αρχαγγέλων του Αγαπίου Λάνδου του Κρητός (β' μισό του 17ου αι.), λόγιου μοναχού που σπούδασε στη Βενετία και ανέπτυξε σημαντικό συγγραφικό έργο (Αμαρτωλών Σωτηρία). Σήμερα μονάζει εκεί ο σχολάρχης της Αθωνιάδας Σχολής, ιερομόναχος Νικηφόρος.
Χαμηλότερα η Καλύβη του Τιμίου Προδρόμου, όπου μόνασε ο γέροντας Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης (†1991), μέγας υμνογράφος της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, που συνέθεσε πλήθος ακολουθιών. Κάτω από τον Τίμιο Πρόδρομο είναι η Καλύβη της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Εκεί μόνασε ο γέροντας Αβιμέλεχ Μικραγιαννανίτης (1858-1965), λόγιος μοναχός και πρώτος βιογράφος του αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως. Κάτω από την καλύβη βρίσκεται το σπήλαιο όπου μόνασαν ο όσιος Διονύσιος ο Ρήτωρ (†1609) και ο υποτακτικός του όσιος Μητροφάνης, οι οποίοι τιμώνται ως πολιούχοι άγιοι της σκήτης. Η παράδοση αναφέρει ότι ο όσιος Διονύσιος ήταν απόγονος της βασιλικής οικογενείας των Κομνηνών, ότι ήταν βαθύς γνώστης της θύραθεν [μη εκκλησιαστικής] παιδείας, όπως μαρτυρεί η προσωνυμία του, και ότι εκάρη μοναχός στη Μονή Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη. Εγκαταβίωσε στο σπήλαιο με αυστηρότατη άσκηση και αξιώθηκε να φτάσει σε ύψη θεωρίας.
Νοτιότερα, προς την κατεύθυνση των Κατουνακίων, είναι η Καλύβη του Αποστόλου Θωμά, όπου εγκαταβιώνει η αδελφότητα των Θωμάδων, ονομαστών ιεροψαλτών και αργυροχρυσοχόων. Τελευταία, αφιερώθηκαν στο ιερό κήρυγμα. Εκεί μόνασε ο γέροντας Κυπριανός (†1948).
Σώζεται επίσης το σπήλαιο που μετέτρεψε σε ησυχαστήριο ο γέροντας Ιωακείμ, ο οποίος υπήρξε οπλαρχηγός στην Κρήτη. Η Ρωσική Εκκλησία τον τιμά ως άγιο γιατί με τους ευλογημένους ξηρούς καρπούς που έστελνε θεραπεύονταν κωφάλαλα και τυφλά παιδιά. Σε σπήλαιο της περιοχής μόνασε ο γέροντας Ιωσήφ ο Σπηλαιώτης.
