Το λιβάνι εκκρίνεται από τον φλοιό των δέντρων, περίπου όπως και το ρετσίνι. Ξεραίνεται και μετά από επεξεργασία παίρνει τη μορφή των στρογγυλών κόκκων που είναι ευρέως γνωστοί και χρησιμοποιούνται στις θρησκευτικές μας πρακτικές. Στη σύγχρονη φαρμακολογία χρησιμοποιείται ακόμη ως θεραπευτικό έλαιο.
Αναφορές των εκκλησιαστικών κειμένων
Στα εκκλησιαστικά κείμενα γίνεται συχνά μνεία στο λιβάνι ή αλλιώς στο θυμίαμα. Οι πιο γνωστές αναφορές είναι οι εξής:
Στην Παλαιά Διαθήκη
Μία από τις πρώτες αναφορές στην τελετουργία του θυμιάματος γίνεται στην Παλαιά Διαθήκη και αφορά τον Άβελ και τον Κάιν. Τα δύο αδέρφια, οι πρώτοι γιοι του Αδάμ και της Εύας, είχαν την εντολή να προσφέρουν θυσία στον Θεό. Κατά την καύση των δώρων που προσέφεραν, ανάλογα με την πορεία που ακολουθούσε ο καπνός, μπορούσαν να καταλάβουν εάν η θυσία τους γινόταν ή όχι αποδεκτή. Ο Άβελ, που πάντοτε προσέφερε τα δώρα του με μεγάλη ευγνωμοσύνη και αγάπη προς τον Κύριο, έβλεπε τον καπνό να ανεβαίνει ήπια και ευθύγραμμα προς τον ουρανό. Αντιθέτως, ο Κάιν, που τηρούσε τη θυσία ως τυπική διαδικασία, επιλέγοντας αδιάφορα τα δώρα και χωρίς να επιδεικνύει ιδιαίτερη αφοσίωση, έβλεπε τον καπνό να σκορπίζεται στον αέρα.
Μέσα από την ιστορία αυτή βλέπουμε την πρώτη τελετουργία καύσης και προσφοράς του καπνού στον Θεό. Όπως ζητήθηκε από τον Άβελ και τον Κάιν η θυσία των δώρων μέσω της φωτιάς και ο εξαγνισμός των προσώπων μέσω του καπνού που φτάνει στον Θεό-πατέρα, έτσι και σήμερα η καύση του θυμιάματος αποτελεί ανάλογη προσφορά και αφιέρωμα στον Κύριο.
Στα δώρα των Τριών Μάγων
Όπως αναφέρεται στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, οι Τρεις Μάγοι που ήρθαν να επισκεφθούν τον μικρό Ιησού μετά τη γέννησή του, έφεραν μαζί τους δώρα για να προσφέρουν στο Θείο βρέφος. Τα Τίμια Δώρα, όπως έχει καθιερωθεί να αποκαλούνται, ήταν ο χρυσός, η σμύρνα και το λιβάνι. Συγκεκριμένα, το λιβάνι προσφέρθηκε από τον μάγο Γκασπάρ και αποτέλεσε σύμβολο της Θείας φύσης και καταγωγής του βρέφους.
Οι μάγοι προσέφεραν, φυσικά, στην Παναγία και τον Ιησού μερικά από τα πολυτιμότερα αγαθά που διέθεταν. Το λιβάνι, λοιπόν, ήταν για αυτούς κομψό και πλούσιο αγαθό, σύμβολο θεϊκό και εξαγιασμένο.
Στην προσευχή μας
Τόσο στην καθημερινή μας προσευχή, όσο και κατά τη Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, ψάλλουμε τους στοίχους:
«Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου, ὡς θυμίαμα ἐνώπιόν σου, ἔπαρσις τῶν χειρῶν μου, θυσία ἑσπερινή.»
Μέσα από τα λόγια αυτά προσφέρουμε την προσευχή και τα δώρα μας στον Κύριο. Παρακαλούμε τον Θεό να δεχθεί την προσευχή μας σαν τον αρωματισμένο, εύοσμο καπνό που ανεβαίνει από το θυμιατό προς το εικόνισμα. Ανασηκώνουμε τα χέρια και αποδίδουμε στον Κύριο την ελάχιστη υλική θυσία που διαθέτουμε, σαν ήπιο αεράκι που γλυκαίνει τον χώρο και μετατρέπει στο εικονοστάσι μας σε τόπο προσευχής. Πρόκειται για έναν ιδιαίτερα γλυκύ στίχο που αναδεικνύει τόσο την ομορφιά του θυμιάματος, όσο και την ανάγκη και λαχτάρα μας να πλησιάσουμε τον Θεό.
Πότε θυμιατίζουμε;
Αρχικά, θυμιατίζουμε κατά τη διάρκεια των ακολουθιών της εκκλησίας. Συγκεκριμένα, όπως ορίζει ο Αποστολικός Κανόνας, θυμιατίζουμε κατά τη Θεία Λειτουργία, από την αρχή του μυστηρίου αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια. Μάλιστα, στο Ιερό Βήμα δεν επιτρέπεται άλλο από τα θεία δώρα του θυμιάματος και του ελαίου. Ακόμη, ο ιερέας ψάλλει:
«Θυμίαμά σοι προσφέρομεν, Χριστέ ο Θεός ημών, εις οσμήν ευωδίας πνευματικής· ο προσδεξάμενος εις το υπερουράνιόν σου Θυσιαστήριον, αντικατάπεμψον ημίν την χάριν του Παναγίου σου Πνεύματος.»
Πέρα από τις ακολουθίες και τα θεία μυστήρια, ο κάθε πιστός μπορεί να θυμιατίζει στο σπίτι του. Μάλιστα, το θυμίαμα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πρωινής αλλά και της εσπερινής μας προσευχής.
Τι συμβολίζει;
Στο λιβάνι έχουν αποδοθεί διάφορες θεολογικές ερμηνείες.
- Αρχικά είναι αλληλένδετο με την προσευχητική διαδικασία. Αποτελεί υλικό σύμβολο της συγκέντρωσης και της συνομιλίας μας με τον Θεό, της παράκλησής μας προς το πρόσωπό του. Είναι ένας υλικός ύμνος που αφιερώνουμε μπροστά στο εικονοστάσι αλλά και κατά τις ακολουθίες της εκκλησίας μας.
- Ακόμη, συμβολίζει τη θυσία και την προσφορά στον Κύριο. Είναι ένα πολύτιμο και κομψό υλικό αγαθό που διαθέτουμε ως άνθρωποι και που καταθέτουμε ως δώρο. Άλλωστε, η καύση αρωματικών ουσιών κατά τη διαδικασία των θυσιών ήταν σύνηθες φαινόμενο ήδη από τα αρχαία χρόνια.
- Επιπλέον, το θυμίαμα συμβολίζει τη θεία χάρη που γεμίζει και μετουσιώνει τον χώρο τόσο κατά τη διάρκεια της ατομικής προσευχής, όσο και κατά τη διάρκεια των θείων ακολουθιών εντός του ναού . Έτσι, βλέπουμε συχνά τους πιστούς να σκύβουν το σώμα τους μπροστά στον ιερέα που περνάει θυμιατίζοντας τον χώρο, ως ένδειξη υποταγής και αποδοχής της θείας χάριτος που γεμίζει την ατμόσφαιρα.
- Τέλος, η παράδοση παρομοιάζει το θυμιατό με την Παναγία και το θυμίαμα με τον Ιησού. Η Θεοτόκος φέρει στα σπλάχνα της τον Υιό της, ο οποίος με το μαρτύριο και τη θυσία του γεμίζει τον κόσμο με το άρωμα της θείας χάρης του, εξαλείφοντας την αμαρτία και εξαγιάζοντας τον κόσμο. Έτσι και το θυμιατό κλείνει μέσα του το εύοσμο λιβάνι που με την καύση του εξαγνίζει τον άνθρωπο.
Γιατί το χρησιμοποιούμε;
Μετά από τα παραπάνω, συμπεραίνουμε πως το λιβάνι αποτελεί σπουδαίο υλικό αγαθό που στηρίζει και ομορφαίνει με θεία χάρη την προσευχή μας. Το χρησιμοποιούμε ως θυσία, ως δώρο, αλλά και ευλογία από τον Θεό. Είναι συνοδοιπόρος μας στην πνευματική μας ζωή. Δίνει άρωμα στις προσευχές και μετουσιώνει τον χώρο σε τόπο κατάνυξης.
Πώς χρησιμοποιούμε το λιβάνι;
- Αρχικά, θα πρέπει κανείς να επιλέξει το κατάλληλο θυμιατό, ανάλογα με τις ανάγκες του και τη χρήση που θέλει να κάνει. Για παράδειγμα, είναι διαφορετικά τα θυμιατά που χρησιμοποιούνται εντός του ναού και διαφορετικά αυτά που μπορεί ο κάθε πιστός να έχει στο σπίτι του.
- Έπειτα, θα πρέπει να προμηθευτούμε καρβουνάκια και λιβάνι. Σχετικά με το τελευταίο, υπάρχουν πολλά διαφορετικά αρώματα από τα οποία μπορεί κανείς να επιλέξει. Μεταξύ άλλων, μπορούμε να βρούμε λιβάνι με φυσικό άρωμα, με άρωμα τριαντάφυλλου, λεβάντας, μελιού, αγιοκλήματος κ.ά.
- Εφόσον έχουμε ό,τι χρειαζόμαστε, ανάβουμε το καρβουνάκι και το τοποθετούμε στο εσωτερικό του θυμιατού. Πάνω του εναποθέτουμε 2-3 κόκκους θυμιάματος (ανάλογα με το μέγεθός τους).
- Κινούμε το θυμιατό κάνοντας το σύμβολο του σταυρού τόσο μπροστά στο εικονοστάσι, όσο και σε όλους τους επιμέρους χώρους του σπιτιού.
- Αφήνουμε το θυμίαμα να καίει μέχρι να ολοκληρώσουμε την προσευχή μας.
- Τέλος, είναι καλό να μην πετάμε τη στάχτη στον κάδο των σκουπιδιών, αλλά να την επιστρέφουμε στη γη, ρίχνοντάς την πιθανόν σε κάποια γλάστρα ή παρτέρι.
Αγαπητοί αδελφοί, ακολουθήστε τους συνδέσμους για να προμηθευτείτε από το ηλεκτρονικό μας κατάστημα παραδοσιακά προϊόντα, θυμίαμα, καρβουνάκια, εικόνες και κομποσκοίνια που πλέκουν οι αγιορείτες μοναχοί στο εργόχειρό τους.
Είθε ο Κύριος, δια των προσευχών της προστάτιδός μας Υπεραγίας Θεοτόκου, να ευλογεί εσάς, την οικογένειά σας και όλους σας τους αγαπημένους!
