Ιερά Σκήτη Τιμίου Προδρόμου

Ιστορία και νεωτερικότητα

Στην κατάφυτη πλαγιά δυτικά της Μονής Ιβήρων βρίσκεται η Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου. Κατοικείται από Έλληνες μοναχούς. Οι περισσότερες καλύβες της σήμερα δεν κατοικούνται, και ορισμένες (Καλύβη των Αγίων Αποστόλων) είναι σε ερειπιώδη κατάσταση.

Οι καλύβες είναι διάσπαρτες στις πλαγιές μιας μικρής ρεματιάς· το κυριακό βρίσκεται στη βόρεια πλαγιά. Η σπουδαιότερη καλύβη είναι εκείνη του Αγίου Νικολάου, γνωστή και ως Καλύβη των Νεομαρτύρων. Εκεί, κοντά στον αλείπτη πατέρα Νικηφόρο, που υπήρξε πνευματικός του πατριάρχη Γρηγορίου Ε', εγκαταβίωσαν οι άγιοι νεομάρτυρες Ευθύμιος ο Πελοποννήσιος από τη Δημητσάνα (†1814), Ιγνάτιος από τη Στάρα Ζαγορά της Βουλγαρίας (†1814), Ακάκιος από το Νεοχώρι Θεσσαλονίκης (†1816), που μαρτύρησαν στην Κωνσταντινούπολη. Τα τίμια λείψανά τους ενταφιάστηκαν στο ναό που χτίστηκε στην καλύβη, κάτω από το ναό του Αγίου Νικολάου (όπου βρίσκεται η φορητή εικόνα τους), και εγκαινιάστηκε από το συντοπίτη του Ευθυμίου, Γρηγόριο Ε'. Στη σκήτη ασκήθηκαν για κάποιο διάστημα πολλοί άλλοι νεομάρτυρες, μεταξύ των οποίων ο άγιος Κωνσταντίνος ο Υδραίος (†1800), που μαρτύρησε στη Ρόδο και τιμάται ως πολιούχος της· ενδιαφέρουσα φορητή εικόνα του σώζεται στη σκήτη.

Ξενάγηση στη σκήτη

Η σκήτη χρονολογείται από το 1730, ωστόσο προϋπήρχε με κάποια χαλαρότερη μορφή, αφού εγκαταβίωσε εκεί με τους μαθητές του διάκονο Ιάκωβο και μοναχό Διονύσιο ο νέος οσιομάρτυρας Ιάκωβος (†1520, Αδριανούπολη), που εικονίζεται στο τέμπλο του κυριακού. Σε Καλύβη κοντά στο κυριακό εγκαταβίωσε για κάποιο διάστημα ο άγιος Μακάριος ο Νοταράς, κορυφαία μορφή του κινήματος των Κολλυβάδων και συνεργάτης του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη στη σύνταξη της Φυλοκαλίας. Στη δεκαετία του 1960 σε μια από τις καλύβες ασκήτευε κοντά στο γέροντα Παΐσιο ο ιερομόναχος Βασίλειος Γοντικάκης.

Η Σκήτη του 1965 δεν πρέπει να διέφερε από τη Σκήτη ων 1865. Σχεδόν όλα τα εργαλεία και τα οικιακά σκεύη ήσαν χειροποίητα. Και οι μοναχοί χειρώνακτες...Τα καλύβια της Σκήτης ήταν χτισμένα με πέτρα και χώμα. Οι σκεπές με σχιστόπλακες, που έπρεπε να τις «περπατάς» κάδε καλοκαίρι, για να μη βάζουν νερό το χειμώνα. Τα πιάτα και τα κανάτια του νερού και του κρασιού στο Κυριάκο πήλινα. Οι μοναχοί καλλιεργούσαν τους κήπους με το δικέλλι. Έκοβαν τα ξύλα με το τσεκούρι. Μετέφεραν το νερό με ξύλινες γούρνες, φτιαγμένες από μακρόστενους κορμούς καστανιάς... Κάθε καλύβη έβγαζε τα κηπευτικά του καλοκαιριού και το λάδι της χρονιάς. Τα περισσότερα καλύβια είχαν μοναχούς. Κάποια από αυτά είχαν μακρά και αδιάκοπη παράδοσι... Μερικά καλύβια ήσαν άδεια. Άλλα, ερείπια. Ήταν όμως όλα όσια και ταπεινά. Μίλαγαν για τη ζωή που φεύγει. Και για την παράκλησι που παραμένει... Η Σκήτη είχε την πνευματική αρχοντιά που φιλοκαλεί μετ' ευτελείας. Ο γερο-Μητροφάνης έρχεται κάποτε στο καλύβι και μου λέει: «Τι κάνεις, παπα-Βασίλη; Αγιογραφείς; Και εγώ καλλιγραφώ τη γης με το δικέλλι μου»». Ήταν καλλιγραφημένη η γη της Σκήτης με το δικέλλι και σκαμμένες οι ψυχές των απλών μοναχών με τον κόπο και την υπομονή τους. Αρχιμ. Βασίλειος, καθηγούμενος I. Μ. Ιβήρων, Κάλλος και ησυχία στην αγιορείτικη πολιτεία, 1999.

Το κυριακό (1779) είναι μεγάλο και λιθόκτιστο. Οι αξιόλογες λαϊκότροπες τοιχογραφίες (1799) της λιτής και του ναού είναι έργο του μοναχού Νικηφόρου από το Καρπενήσι και έγιναν με δαπάνη του ιερομονάχου Παϊσίου από τη Ζάκυνθο, γνωστού χορηγού θρησκευτικών χαλκογραφιών (χάρτινων εικόνων).

Ο τρούλλος στηρίζεται σε τέσσερις κίονες που φέρουν ζωγραφισμένα αγγελάκια στα κιονόκρανα. Το τέμπλο είναι ιδιαίτερα ψηλό και ξυλόγλυπτο. Στη δυτική πλευρά της λιτής είναι ενσωματωμένη η τράπεζα. Δίπλα στο κυριακό είναι ο κοιμητηριακός ναός (Άγιοι Πάντες, 1783). Το συγκρότημα του κυριακού αναστηλώνεται με φροντίδα των μοναχών της σκήτης, οι οποίοι, όταν κάποτε έσκαβαν ένα πηγάδι, βρήκαν μεγάλη μαρμάρινη πλάκα που ήταν αδύνατο να σπάσουν ή να μετακινήσουν, πήραν λοιπόν τη φορητή εικόνα και την έβαλαν στο σκαμμένο λάκκο λέγοντας ότι, αν δεν έβγαινε νερό σε 24 ώρες, θα την άφηναν εκεί· την επομένη, είδαν πάνω στη μαρμάρινη πλάκα ένα μεγάλο σταυρό και τρεις μικρότερους, απ' όπου ανάβλυζε νερό. Το γεγονός το διηγούνται οι πατέρες και χαριτολογούν λέγοντας ότι επιβεβαιώνει την παροιμία «κι ο άγιος φοβέρα θέλει». Στη σκήτη γηροκομείται ένας μοναχός, παλιός τυπογράφος, που επί ναζιστικής κατοχής συνελήφθη επειδή βοήθησε πολλούς Βρετανούς και Νεοζηλανδούς να δραπετεύσουν και εστάλη μαζί με τον επίσης μοναχό κατά σάρκα αδελφό του στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως του Νταχάου.