Η εικόνα της Παναγίας Παραμυθίας προέρχεται από την αντίστοιχη τοιχογραφία στον εξωτερικό νάρθηκα του Καθολικού της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου.
Αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα κειμήλια του μοναστηριού. Σύμφωνα με την παράδοση, μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας ο ηγούμενος παρέδιδε στον φύλακα τα κλειδιά για να ανοίξει τις πύλες, εφόσον παρέμεναν κλειστές μόνο κατά τη διάρκεια της νύχτας. Στις 21 Ιανουαρίου του 1320, λίγο πριν ο ηγούμενος παραδώσει τα κλειδιά, άκουσε από την εικόνα τη φωνή της Παναγίας που τον προειδοποιούσε να μην ανοίξει τις πύλες του μοναστηριού, αλλά να ανέβει στα τείχη για να διώξει τους πειρατές. Η φωνή ακούστηκε άλλες δύο φορές. Όταν ο ηγούμενος στράφηκε προς την εικόνα, είδε το Θείο Βρέφος να απλώνει το χέρι του για να καλύψει το στόμα της Παναγίας, έτσι ώστε οι μοναχοί να μην ακούσουν την προειδοποίησή Της και να υπομείνουν τη συνέπεια των αμαρτιών που είχαν διαπράξει. Ωστόσο, η Παναγία κράτησε το χέρι του Χριστού με το δικό Της, το απομάκρυνε από το πρόσωπό Της, έστρεψε το κεφάλι Της προς τον ηγούμενο και τον προειδοποίησε ξανά. Εκείνος ενημέρωσε όλους τους μοναχούς για τον επικείμενο κίνδυνο και η αδελφότητα σύσσωμη έσπευσε αμέσως στα τείχη. Εκεί διαπίστωσαν πως οι πειρατές είχαν όντως περικυκλώσει τη μονή και περίμεναν καρτερικά να ανοίξουν οι πύλες για να μπορέσουν να εισβάλλουν. Ωστόσο, χάρη στην παρέμβαση της Υπεραγίας Θεοτόκου, το μοναστήρι σώθηκε.
Μετά από το θαύμα αυτό, η εικόνα μεταφέρθηκε σε ξεχωριστό παρεκκλήσι, το οποίο τοποθετήθηκε δίπλα από το Καθολικό της μονής και πήρε το όνομα της Θεοτόκου.
Την Παναγία Παραμυθία την γιορτάζουμε στις 21 Ιανουαρίου. Την ημέρα αυτή η εικόνα μεταφέρεται από το παρεκκλήσι στο Καθολικό της μονής και τοποθετείται σε περίοπτη θέση, όπου παραμένει μέχρι την εορτή της Υπαπαντής. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής, αντί για το Θεοτόκιο, ψάλλονται στον εσπερινό οι κανόνες της Παναγίας Παραμυθίας. Όσον αφορά το παρεκκλήσι, τελείται και εκεί καθημερινά Θεία Λειτουργία.
Η Παναγία απεικονίζεται κρατώντας στην αγκαλιά της το Θείο βρέφος. Συγκεκριμένα, στηρίζει τον Ιησού στο αριστερό της χέρι, ενώ στρέφει το κεφάλι της προς τα δεξιά, μακριά από το πρόσωπό Του. Ακόμη, με το δεξί της χέρι απομακρύνει από το στόμα της την παλάμη του Θείου βρέφους. Ο Χριστός κρατά στο αριστερό Του χέρι έναν κλειστό πάπυρο, ενώ στρέφει το σώμα και το κεφάλι Του προς τη Θεοτόκο. Το ασημένιο πλαίσιο της εικόνας φιλοτεχνήθηκε στη Μολδαβία το 1859, όπως αποδεικνύει και η αντίστοιχη επιγραφή που σώζεται στο κάτω μέρος του πλαισίου.
Παρά το γεγονός πως ο συγκεκριμένος εικονογραφικός τύπος είναι σχετικά σπάνιος, υπάρχουν και άλλες αντίστοιχες βυζαντινές αναπαραστάσεις της Θεοτόκου. 
Η παλαιότερη χρονολογείται από τον 11ο αιώνα και αποτελεί τοιχογραφία στον βόρειο πυλώνα του ιερού της εκκλησίας της Αγίας Σοφίας στην Αχρίδα. Συναντάται ακόμη σε κυπριακές εικόνες, η παλαιότερη από τις οποίες χρονολογείται από το δεύτερο μισό του 13ου αιώνα. Αναπαράσταση της Παναγίας Παραμυθίας βρίσκουμε στην Ιερά Μονή Οδηγήτριας στην Κρήτη (14ος αιώνας). Από τον 13ο αιώνα ο τύπος αυτός, με μικρές διαφοροποιήσεις, συναντάται και στο Σινά, τη Σερβία, την Ιταλία, τη Γαλλία και τη Ρωσία.
Στον νάρθηκα της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου σώζεται τοιχογραφημένο αντίγραφο της ίδιας εικόνας από το 1791. Εκεί απεικονίζεται η σκηνή της πολιορκίας του μοναστηριού από τους πειρατές και η θαυματουργική παρέμβαση της Υπεραγίας Θεοτόκου, που προειδοποιεί για τον επικείμενο κίνδυνο. Ο ηγούμενος απεικονίζεται γονατιστός στα αριστερά της εικόνας μέσα στο καθολικό, ενώ στα δεξιά διακρίνονται τα τείχη του μοναστηριού, πάνω στα οποία έχει συγκεντρωθεί η μοναχική κοινότητα για να υπερασπιστεί το μοναστήρι. Οι πειρατές τρέπονται σε φυγή. Στο μπλε φόντο διακρίνεται η επιγραφή «Η Παναγία Παραμυθία μιλάει στον ηγούμενο και διώχνει τους Άραβες».
Η εικόνα της Παναγίας Παραμυθίας της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου του Αγίου Όρους αποδίδεται από τους μελετητές σε διαφορετικές χρονολογικές περιόδους. Η πιο πιθανή εκδοχή θέλει την εικόνα να φιλοτεχνείται κατά τον 14ο αιώνα.
