Η εικόνα της Παναγίας Ελαιοβρύτισσας φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου. Το όνομά της συνδέεται με το θαύμα που επιτέλεσε. Κάποτε, όταν ο σεβαστός Γεννάδιος ήταν δοχειάρης της μονής, το μοναστήρι αντιμετώπιζε σοβαρή έλλειψη ελαίου. Γνωρίζοντας τη δύσκολη οικονομική κατάσταση, ο Γεννάδιος άρχισε να μοιράζει το λάδι φειδωλά και πρωτίστως για τις ανάγκες της εκκλησίας. Ο μάγειρας του μοναστηριού διαμαρτυρήθηκε στον ηγούμενο, ο οποίος, εναποθέτοντας τις ελπίδες του στην πρόνοια της Παναγίας, διέταξε να διανέμεται το λάδι σε όλους τους αδελφούς όπως και πριν. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, όταν πήγαν να ελέγξουν εάν το λάδι είχε εξαντληθεί, διαπίστωσαν το δοχείο ξεχείλιζε, το λάδι έρρεε στο πάτωμα και έφτανε μέχρι τις πόρτες. Έκτοτε, η εικόνα της Παναγίας ονομάζεται «Ελαιοβρύτισσα».
Η εορτή της έχει οριστεί τη Μεγάλη Παρασκευή, οπότε γίνεται πομπή στο καθολικό της μονής και η εικόνα τοποθετείται σε ειδικό θρόνο, αριστερά από το τέμπλο, έως την Κυριακή του Θωμά.
Η Παναγία απεικονίζεται να κρατά το Θείο Βρέφος με το αριστερό της χέρι, ενώ με το δεξί ευλογεί τους πιστούς. Ο Χριστός απεικονίζεται ολόσωμος, ευλογώντας με το δεξί Του χέρι και κρατώντας στο αριστερό έναν κλειστό πάπυρο.
Ένα ασημένιο πλαίσιο καλύπτει τις φιγούρες, διακοσμώντας το φόντο με πλουμίδια, μοτίβα και ιδιαίτερες γεωμετρικές συνθέσεις. Στις τρεις από τις τέσσερις γωνίες του πλαισίου απεικονίζονται οι μορφές του Προφήτη Ησαΐα (στην επάνω αριστερή γωνία), του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή (στην επάνω δεξιά γωνία) και του Αποστόλου Ματθαίου (στην κάτω δεξιά γωνία). Δυστυχώς, η φιγούρα της κάτω αριστερής γωνίας δεν έχει διασωθεί. Το ασημένια πλαίσιο προοριζόταν αρχικά για άλλη εικόνα. Χρονολογείται από τον 13ο-14ο αιώνα.
Όσον αφορά τον εικονογραφικό της τύπο, σύμφωνα με τη στάση της Θεοτόκου και του Χριστού, η εικόνα της Ελαιοβρύτισσας είναι διαμορφωμένη με βάση τον καθιερωμένο παραδοσιακό τύπο της Οδηγήτριας.
Σχετικά με τα υφολογικά της χαρακτηριστικά, η εικόνα έχει επιρροές από τις εικαστικές τάσεις του δεύτερου μισού του 14ου αιώνα.
