Κυριακή της Ορθοδοξίας: Η νίκη των εικόνων και η αλήθεια της πίστεως

Η Κυριακή της Ορθοδοξίας τιμάται από την εκκλησία κατά την πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες γιορτές των ορθοδόξων, καθώς σηματοδοτεί τη νίκη των εικόνων, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει τη δογματική αλήθεια της πίστεως. Είναι αφιερωμένη στη νίκη κατά της εικονομαχίας και στην αποκατάσταση της τιμής των ιερών κειμηλίων.

Παρακάτω θα εξετάσουμε:

• Ποιο είναι το ιστορικό υπόβαθρο της γιορτής;
• Γιατί τιμούμε τις ιερές εικόνες;
• Τι ψάλλεται στην εκκλησία την ημέρα αυτή;

Ιστορικό υπόβαθρο

Η περίοδος της εικονομαχίας αποτέλεσε μία από τις σκληρότερες στιγμές της ιστορίας της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Οι θεολογικές και πολιτικές έριδες οδήγησαν σε αλλεπάλληλες συγκρούσεις που έθεσαν σε κίνδυνο την ορθόδοξη πίστη και λατρεία, ενώ παράλληλα εξουθένωσαν τον λαό.

Η περίοδος των αντιπαραθέσεων ξεκίνησε το 726 μ.Χ., όταν ο αυτοκράτορας Λέων Γ' ο Ίσαυρος (717 - 741 μ.Χ.) αποφάσισε την εφαρμογή ριζικών μεταρρυθμίσεων. Μεταξύ άλλων, απαγόρευσε την προσκύνηση των ιερών εικόνων υποστηρίζοντας πως πλήθος χριστιανών παραπλανάται, παρεκκλίνει από το ορθόδοξο δόγμα και εκπίπτει στην ειδωλολατρία. Έτσι, ξεκίνησε ένα κύμα σφοδρών επιθέσεων και καταστροφών των ιερών κειμηλίων. Οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των εικονομάχων και των εικονολατρών οδήγησαν σε αλλεπάλληλους διωγμούς και διώξεις.

Η Ζ' Οικουμενική Σύνοδος που συγκλήθηκε το 787 μ.Χ. καθόρισε τη δυνατότητα απεικόνισης των ιερών προσώπων και τη λατρεία τους διαμέσου των εικόνων. Ωστόσο, η επικράτηση αυτοκρατόρων που υπερασπίζοντας την εικονομαχική πολιτική, εμπόδισε τη λήξη των εχθροπραξιών, έως το 843 μ.Χ., όταν η εξουσία του βυζαντινού κράτους πέρασε στα χέρια της Αγίας Θεοδώρας.

Θεολογική προσέγγιση

Όπως ορίστηκε από τις Οικουμενικές Συνόδους και όπως διαφαίνεται μέσα από τα κείμενα μεγάλων πατέρων της εκκλησίας μας, κατά την προσκύνηση των εικόνων τιμάται όχι το είδωλο, αλλά το απεικονιζόμενο πρόσωπο. Όπως αναφέρει ο Μέγας Βασίλειος:

«…η της εικόνος τιμή επί το πρωτότυπον διαβαίνει.» (Μ. Βασίλειος, P . G . 32,149)

Αλλά και σύμφωνα με τον Ιωάννη Δαμασκηνό:

«Προσκυνούμεν δε ταις εικόσιν ου τη ύλη προσφέροντες την προσκύνησιν, αλλά δι΄αυτών τοις εν αυταίς εικονιζομένοις.» (Ι. Δαμασκ., P . G .94 1356)

Η αναλυτική επιχειρηματολογία των αγίων πατέρων κατέρριψε την ειδωλολατρική προοπτική που διέβλεπαν οι εικονομάχοι. Πολύ περισσότερο ανέδειξε την ουσία του δόγματος του χριστιανισμού, η οποία αποτυπώνεται στο πρόσωπο του Χριστού και στην ενανθρώπισή Του. Ο ένσαρκος Λόγος αποτέλεσε την πρώτη απεικόνιση, ενώ η ιστορική παρουσία Του κατέστησε δυνατή και θεμιτή την αναπαράστασή Του.

Την Κυριακή της Ορθοδοξίας γιορτάζουμε την προσκύνηση των ιερών εικόνων, αλλά και τη νίκη της ορθοδοξίας έναντι των αιρέσεων. Η ειδωλολατρική θεωρία, αρνούμενη την υλική υπόσταση των προσώπων, κινούνταν σε μια αφηρημένη πρόσληψη του χριστιανισμού. Η πόλωση οδηγούσε σε υπερβολές και αλλοίωνε το περιεχόμενο της πίστης.

Στη σύγχρονη εποχή καλούμαστε να υπερασπιστούμε το ορθόδοξο δόγμα, τιμώντας την παράδοση και την πνευματική παρακαταθήκη των πατέρων της εκκλησίας μας. Οι τελευταίοι ανέδειξαν, με αφοσίωση στις αρχές του χριστιανισμού, την ενότητα της υλικής και πνευματικής υπόστασης των πραγμάτων, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να σχετισθούμε ουσιαστικά με το πρόσωπο του Θεού-πατέρα.

Λειτουργικά κείμενα

Το απολυτίκιο της Κυριακής της Ορθοδοξίας αναφέρεται πρωταρχικά στην εικόνα του Θεού, όπως αποτυπώνεται μέσα από το γεγονός της ενσάρκωσης:

Απολυτίκιο

«Την άχραντον εικόνα σου προσκυνούμεν αγαθέ, Αιτούμενοι συγχώρεσιν των πταισμάτων ημών βουλήσει γαρ ηυδόκησας ανελθείν εν τω Σταυρώ ίνα ρύση ους έπλασες εκ της δουλείας του εχθρού όθεν ευχαρίστως βοώμεν χαράς επλήρωσας τα πάντα ο σωτήρ ημών ο παραγενόμενος εις το σώσαι τον κόσμον.»

Ακόμη, κατά τη λιτανεία των ιερών εικόνων, σύσσωμο το εκκλησίασμα ψάλλει:

«Τίς Θεὸς μέγας ὡς ὁ Θεὸς ἡμῶν; σὺ εἶ ὁ Θεὸς ὁ ποιῶν θαυμάσια μόνος.»

Έτσι, αναδεικνύεται η δογματική σπουδαιότητα της Κυριακής της Ορθοδοξίας.

Χρόνια πολλά σε όλους!