Κατά την ευαγγελική περικοπή, η Κυριακή των Βαΐων είναι η μέρα κατά την οποία ο Ιησούς ήρθε από την πόλη της Βηθανίας στα Ιεροσόλυμα. Είχε ήδη προηγηθεί η Έγερση του Λαζάρου στο Όρος των Ελαιών και ακολούθησε δείπνο στο σπίτι του αναστημένου Λαζάρου. Η Μάρθα και η Μαρία περιποιούνταν εκεί τον Ιησού. Μεταξύ άλλων, η Μαρία άνοιξε μία φιάλη με το πιο ακριβό και πολύτιμο μύρο και άλειψε τα πόδια του. Όπως αναφέρει το Ευαγγέλιο, ο Ιούδας αντέδρασε και παραπονέθηκε, θεωρώντας πως θα ήταν περισσότερο σκόπιμο η χρηματική αξία αυτού του μύρου να δοθεί στους φτωχούς αντί να ξοδευτεί άσκοπα. Ο Ιησούς, ωστόσο, του απάντησε:
«ἄφες αὐτήν, εἰς τὴν ἡμέραν τοῦ ἐνταφιασμοῦ μου τετήρηκεν αὐτό. Τοὺς πτωχοὺς γὰρ πάντοτε ἔχετε μεθ’ ἑαυτῶν, ἐμὲ δὲ οὐ πάντοτε ἔχετε.»
Τόνισε έτσι την αξία της αφοσίωσης στο πρόσωπό του. Ακόμη, ανέδειξε την αγάπη και την προσφορά ως συνθήκες που πραγματώνονται όχι μόνο μέσα από την εμπειρία μιας αλληλέγγυας κοσμικής συμπεριφοράς, αλλά πρωτίστως μέσα από την υπερβατική προσφορά στον Θεό, σε Αυτόν που αποτελεί ο ίδιος προσφορά και αγάπη.
Μετά το επεισόδιο αυτό που εκτυλίσσεται ακόμη στη Βηθανία, η ευαγγελική περικοπή περιγράφει τα πλήθη των Ιουδαίων που συγκεντρώνονταν στα Ιεροσόλυμα για τον εορτασμό του Πάσχα. Ακούγοντας πως ο Ιησούς έρχεται προς την πόλη των Ιεροσολύμων ο κόσμος πήρε κλαδιά φοινικιάς, σύμβολο του θριάμβου κατά την αρχαιότητα, και συγκεντρώθηκε στους δρόμους για να τον υποδεχτεί. Εκείνος ήταν καθισμένος πάνω σε ένα γαϊδουράκι. Μπαίνοντας στην πόλη τα πλήθη ζητωκραύγαζαν και τον επευφημούσαν κραυγάζοντας:
«ὡσαννά, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου, ὁ βασιλεὺς τοῦ Ἰσραήλ.»
Στο πρόσωπο του Ιησού έβλεπαν τον βασιλιά που προμήνυε η Παλαιά Διαθήκη, αυτόν που θα τους απελευθέρωνε και θα τους έσωζε από τον ζυγό των Ρωμαίων.
Θεολογική σημασία εορτής
Η σημασία της Κυριακής των Βαΐων έγκειται ακριβώς στην ανάδειξη του Ιησού ως βασιλέα που έρχεται να σώσει το ποίμνιό του. Μπαίνει στα Ιεροσόλυμα σαν νικητής, ανάμεσα από ανθρώπους που τον χαιρετίζουν πλουσιοπάροχα και γεμάτοι ενθουσιασμό. Ο ίδιος, όμως, είναι καθισμένος πάνω σε ένα γαϊδουράκι, συνοδεύεται από τους μαθητές του και δεν έχει την εικόνα ενός ισχυρού έφιππου βασιλιά, με φρουρά και πλούτο. Αναδεικνύεται έτσι σταδιακά και μέσα από μια περισσότερο πνευματική θεώρηση του γεγονότος, η αντίφαση ανάμεσα στον επιφανειακό ενθουσιασμό του πλήθους και στην ουσιαστική σημασία της χάρης που φέρει ο Ιησούς μπαίνοντας στα Ιεροσόλυμα. Ο κόσμος τον επευφημεί θεωρώντας τον έναν κοσμικό βασιλιά που θα τον απαλλάξει από τον πολιτικό του ζυγό, τους Ρωμαίους. Ο ίδιος, ωστόσο, εισέρχεται στην πόλη ταπεινός. Δεν υπόσχεται πολιτικές αλλαγές αλλά πνευματική σωτηρία και νίκη επί του θανάτου. Μάλιστα, όπως φανερώνει η απάντησή του στον Ιούδα, είναι ήδη προετοιμασμένος για το Πάθος που θα ακολουθήσει. Υπό αυτό το πρίσμα, το γεγονός της εισόδου του στην πόλη των Ιεροσολύμων αποκτά μια γλυκόπικρη χροιά. Η συμπεριφορά των ανθρώπων εκφράζει μεν θαυμασμό, αποτελεί όμως ανώριμη και επιφανειακή συναισθητική έκφραση, αφού άλλωστε γρήγορα μεταστρέφεται σε μίσος και λίγο αργότερα το ίδιο πλήθος αποφασίζει τη Σταύρωσή του.
Έθιμα εορτής
Κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια ο εορτασμός της Κυριακής των Βαΐων γινόταν με την αναπαράσταση του γεγονότος. Συγκεκριμένα, κατά τον 4ο αι. μ. Χ. ο επίσκοπος ξεκινούσε από το Όρος των Ελαιών στους Αγίου Τόπους και κατέβαινε μέχρι τα Ιεροσόλυμα, περιστοιχισμένος από τους ιερείς και τον λαό που κρατούσε κλαδιά φοινικιάς.
Στα βυζαντινά χρόνια, γινόταν η ίδια αναπαράσταση με τη συμμετοχή του αυτοκράτορα, για αυτό και είχε πάρει το όνομα «περίπατος του αυτοκράτορα». Ο τελευταίος διέσχιζε την πόλη της Κωνσταντινούπολης συνοδευόμενος από το ιερατείο και κρατώντας την εικόνα του Χριστού. Η πομπή κατέληγε στην Αγία Σοφία. Μάλιστα, σύμφωνα με μαρτυρίες, ο αυτοκράτορας μοίραζε τότε βάγια στους πιστούς, ενώ ο Πατριάρχης μοίραζε κεριά για την Μεγάλη Εβδομάδα των Παθών.
Το ίδιο έθιμο γινόταν και στη Ρωσία, όπου τηρούταν η ίδια πομπή παρουσία του Τσάρου. Η πορεία ξεκινούσε από το Κρεμλίνο και κατέληγε στον μητροπολιτικό ναό.
Σήμερα, κατά το έθιμο, τελείται η Ακολουθία της Κυριακής των Βαΐων και οι ιερείς μοιράζουν κλαδιά δάφνης, τα οποία προσομοιάζουν στα κλαδιά της φοινικιάς.
Νηστεία
Την ημέρα των Βαΐων είθισται να καταλύεται το ψάρι. Αν και έχουν υπάρξει διαφωνίες σχετικά με την κατάλυση αυτή ανάμεσα στη Μεγάλη Σαρακοστή και την Εβδομάδα των Παθών, η Κυριακή των Βαΐων θεωρείται Δεσποτική Εορτή και συνεπώς τιμάται ως τέτοια. Συγκεκριμένα θεωρείται πως το Σάββατο του Λαζάρου λήγει η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής, ενώ τη Μεγάλη Δευτέρα ξεκινάει η νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδος. Η Κυριακή αποτελεί το σημείο τέλους και αρχής μεταξύ των δύο νηστειών και, δεδομένου του εορταστικού και θριαμβευτικού της χαρακτήρα, συνοδεύεται από την κατάλυση του ιχθύος.
Απολυτίκιο
«Τὴν κοινὴν ἀνάστασιν πρὸ τοῦ σου πάθους πιστούμενος, ἐκ νεκρῶν ἤγειρας τὸν Λάζαρον, Χριστὲ ὁ Θεός· ὅθεν καὶ ἡμεῖς ὡς οἱ παῖδες, τὰ τῆς νίκης σύμβολα φέροντες, σοὶ τῷ νικητῇ τοῦ θανάτου βοῶμεν: «Ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου.»
Κοντάκιο
«Τῷ θρόνῳ ἐν οὐρανῷ, τῷ πώλῳ ἐπὶ τῆς γῆς ἐποχούμενος Χριστὲ ὁ Θεός. Τῶν ἀγγέλων τὴν αἴνεσιν καὶ τῶν παίδων ἀνύμνησιν προσεδέξω βοῶντός σοι: «Εὐλογημένος εἶ ὁ ἐρχόμενος, τὸν Ἀδὰμ ἀνακαλέσασθαι.
